‘Bestaande technologie kan personeelstekort zorg bijna volledig oplossen’

Bestaande medische technologie kan het enorme personeelstekort in de ouderen- en ziekenhuiszorg in 2031 nagenoeg oplossen. Dat stelt Gupta Strategists in een nieuw onderzoek. Om deze grote belofte in te lossen moeten wel de obstakels worden weggenomen die al jarenlang een succesvolle implementatie in de weg staan.

Het personeelstekort is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de grootste problemen voor de Nederlandse zorgsector. Dit jaar kampt de zorg met een tekort van zo’n 48.600 werknemers, en alle voorspellingen laten zien dat dit gebrek het komende decennium verder zal exploderen: volgens de laatste arbeidsmarktprognoses loopt het tekort in 2031 op tot maar liefst 135.000 medewerkers.

Het probleem is inmiddels zo structureel dat een oplossing ver weg lijkt. Maar waren we niet juist bang dat robots onze banen gingen inpikken? – hoe is de stormachtige opkomst van technologie te rijmen met dit steeds grotere gebrek aan mensenhanden? Dit vroegen ze zich waarschijnlijk af ook bij FME. De ondernemersorganisatie voor de technologische industrie schakelde Gupta Strategists in voor een onderzoek.

Het bureau keek daarbij specifiek hoeveel van het personeelstekort kan worden weggenomen in de ziekenhuis- en ouderenzorg, de twee segmenten waar het tekort zowel absoluut als relatief het hoogst is. Ziekenhuizen kampen in 2031 naar verwachting met een tekort van 67.000 medewerkers, in de ouderenzorg gaat het om 31.000. Opgeteld dus een tekort van 98.000 werknemers.

Verder focuste de strategische zorgconsultancy zich bewust alleen op de potentie van reeds bestaande technologie, “om zo concreet mogelijk te bepalen hoeveel effect de technologie heeft en te schetsen wat mogelijk is bij betere implementatie”, aldus de onderzoekers.

Ze keken naar een kleine 100 toepassingen uit alle categorieën: van medische apparatuur en hulpmiddelen, mobiele communicatie en telehealth tot internet of things, kunstmatige intelligentie en registratie van informatie.

110.000 banen vrijspelen

Uit de analyse komt naar voren dat dergelijke bestaande technologieën, mits effectief ingezet, in potentie maar liefst 110.000 zorgmedewerkers kunnen vrijspelen – 12.000 méér dus dan het verwachte tekort van 98.000. “Daarmee tonen we aan dat medische technologie van groot belang is bij de aanpak van personeelstekort in de zorg”, geeft Gupta aan.

Deze enorme besparing kan medische technologie volgens het adviesbureau grofweg op twee manieren realiseren. Ten eerste door zorg te voorkomen: “Bijvoorbeeld door de kans op een complicatie te verkleinen, zodat minder vervolgzorg nodig is, of door mensen in staat te stellen beter voor zichzelf te zorgen.”

Ten tweede door de taken van zorgpersoneel te verlichten. Zo kan dezelfde groep medewerkers meer zorg leveren. “Bijvoorbeeld doordat technologie de duur van medische handelingen verkort of doordat robots en algoritmes taken overnemen.” Door de belasting te verlagen kan bovendien vitaal zorgpersoneel worden behouden en kunnen administratieve taken worden overgenomen.

Het voorkomen van zorg moet het tekort in ziekenhuizen terugdringen met 24.000 medewerkers en het verlichten van de taken met nog eens 22.000. Dat is opgeteld 46.000 medewerkers – ruim 15.000 meer dan het daar verwachte tekort van 30.900.

In de ouderenzorg wordt de winst voor het overgrote deel behaald met het verlichten van taken – goed voor 62.500 medewerkers – terwijl het voorkomen van zorg zorgt voor een besparing van ‘slechts’ 2.000. Opgeteld komt dit neer op 64.500 – 2.800 minder dan het verwachte tekort van 67.300.

Dit resterende tekort is dan ook de reden dat Gupta niet spreekt van het volledig wegwerken van het tekort in de ziekenhuis- en ouderenzorg, terwijl wel meer banen worden vrijgespeeld dan het tekort van de twee segmenten samen.

Nederland heeft een implementatieprobleem

Ondanks dit resterende tekort is de potentie die wordt geschetst enorm, zeker gezien de urgentie van het tegengaan van de enorm oplopende krapte. Extra bemoedigend is dat het gaat om reeds bestaande technologieën – we zijn niet afhankelijk van per definitie onzekere vergezichten over in aantocht zijnde innovaties.

Dit roept echter wel direct de vraag op waarom het enorme personeelstekort zo hard aan het oplopen is – waarom worden deze al bestaande technologieën nog niet op grote schaal ingezet? Die vraag heeft Gupta Strategists zich natuurlijk ook gesteld, en kortgezegd is de conclusie dat Nederland “een implementatieprobleem” heeft.

Dit werd bij de in ontvangstneming van het rapport onderschreven door zorgminister Ernst Kuipers, die voor zijn recente overstap naar Den Haag jarenlang zelf zorgbestuurder was. “Taai” – zo noemde hij de implementatie van nieuwe technologieën in de zorg: “Aan het eind van de dag heb je soms alleen maar meer personeel nodig, in plaats van minder.”

Vier oorzaken

Gupta ziet vier onderliggende oorzaken voor het implementatieprobleem. Ten eerste ontbreekt het aan een gevoel van urgentie: de hoge werkdruk wordt uiteraard wel gevoeld, maar vertaalt zich eerder in het zoeken naar nieuwe mensen dan het omgooien van de zorgprocessen zodat technologie optimaal kan worden ingezet.

Ten tweede ontbreekt het op alle niveaus – van de politiek tot ziekenhuizen tot huiskamers – aan kennis over zorgtechnologie, waardoor ook het handelingsperspectief achterblijft. “Mensen weten weinig over wat er (al) technisch mogelijk is, wat de impact daarvan is en wat er nodig is om technologie succesvol te implementeren in zorgprocessen.”

Ten derde staan tegenstrijdige financiële prikkels investeringen in de weg. Investeringen zijn soms lastig te verantwoorden omdat ze zorgen dat inkomsten juist wegvallen, of omdat de baten ergens anders liggen dan de kosten. Ook kampen zorginstellingen simpelweg met geldgebrek en zijn zorgverzekeraars terughoudend omdat ze in hun onderlinge concurrentiestrijd de premies laag willen houden.

Lees verder: Zorgsector heeft jaarlijks €6 miljard extra nodig voor investeringsagenda.

Tot slot staat de fragmentatie van de sector een positieve businesscase in de weg. Vaak zijn grote patiëntvolumes nodig om innovatieve infrastructuur (kosten)efficiënt te benutten. De fragmentatie zorgt ook dat technologieleveranciers (duur) maatwerk moeten bieden. Schaalvergroting zou uitkomst bieden, maar samenwerking wordt belemmerd door (een gevoel van) onderlinge concurrentie.

Waar wachten we nog op?

Al deze obstakels in ogenschouw genomen lijkt de oplossing ineens niet meer zo dichtbij, maar Gupta benadrukt dat ze allemaal zijn weg te nemen, dat het in ieders belang is om daaraan te werken én dat alle belanghebbenden – zorgorganisaties, zorgverzekeraars en zorgkantoren, de technologische industrie, de overheid en burgers – instrumenten hebben om de inzet van technologie te bevorderen.

“Alles overziend zijn wij hoopvol”, aldus de onderzoekers. “Als alle partijen samen optrekken en gelijkgericht handelen, is veel mogelijk. Corona heeft laten zien hoe snel adoptie van nieuwe werkwijzen in de zorg kan gaan als er genoeg urgentie wordt gevoeld. Waar wachten we nog op?”