Flatland tekent de brug tussen abstracte ambities en circulaire infrastructuur
In 2030 wil Rijkswaterstaat volledig circulair opereren. Op zichzelf al een enorme opgave, maar de overheidsdienst is daarvoor ook nog eens afhankelijk van vele andere partijen. Om iedereen aan boord te krijgen én de grootse ambitie behapbaar te maken was een gemeenschappelijk beeld nodig. Flatland tekende het.
Wat is kunst? Over deze vraag zijn boekenkasten volgeschreven. De meningen lopen nog altijd uiteen, maar de meesten van ons zullen al snel denken aan schilderijen, beeldhouwwerken, fotografie, poëzie of film. Waar je waarschijnlijk níet aan denkt zijn bruggen, sluizen, tunnels en viaducten.
Toch is dit in de ingenieurswereld waarop wordt gedoeld als men het heeft over kunstwerken. En waarom ook niet? – het zijn tenslotte architectonische hoogstandjes, en niet zelden zien ze er ook nog eens prachtig uit. Daar staat wel wat tegenover: de bouw en het beheer van deze kunstwerken heeft een flinke impact op onze wereld.
Daarom vormen kunstwerken één van de vier werkterreinen waar Rijkswaterstaat (RWS) op inzet in zijn transitieplan richting een klimaatneutrale en circulaire uitvoering van alle rijksinfrastructuurprojecten.
De ambitie is om in 2030 geen CO2 meer uit te stoten, zo min mogelijk primaire grondstoffen te gebruiken en zoveel mogelijk materialen te hergebruiken. Op het gebied van kunstwerken is vooral veel te winnen in de productie en het gebruik van materialen, zoals beton en staal.
Iedereen aan boord
Maar hoe boek je die winst? In de eerste plaats was het daarvoor cruciaal om alle relevante spelers aan boord te krijgen. RWS werkt samen met tal van andere partijen – van mede-overheden tot kennisinstellingen en marktpartijen. Iedereen moet zijn (hergebruikte) steentje bijdragen om de ambitie om te zetten in werkelijkheid.
Het was daarom zaak om met zoveel mogelijk betrokken partijen de koppen bij elkaar te steken. Dus nodigde RWS iedereen uit om mee te denken. De enthousiaste marktpartijen gaven gehoor aan de oproep en vormden zo samen met verschillende deskundigen een innovatie-ecosysteem.
Van abstract vergezicht naar circulaire brug
Het op één lijn krijgen van alle partijen was echter slechts één aspect van de opgave. Een tweede centrale uitdaging was het vertalen van het mooie vergezicht naar concrete actie. Zelfs wanneer de noodzaak tot verandering door iedereen wordt gedeeld kan zo’n grote en complexe ambitie immers verlammend werken.
De volgende stappen waren daarom het ontwikkelen van een gezamenlijke visie én een overzichtelijk stappenplan voor de transitie naar duurzaam ontwerp, aanleg en onderhoud – zodat de abstracte ambitie uiteindelijk kan worden vertaald naar (letterlijk) tastbare én duurzame bruggen, sluizen en tunnels.
De transitie in beeld
Bij het gezamenlijk tot zo’n visie en stappenplan komen kon RWS wel wat hulp gebruiken. Om te midden van alle complexiteit en uiteenlopende perspectieven het broodnodige overzicht te scheppen, werd gebruikgemaakt van een meer traditionele vorm van kunstwerken: tekeningen.
Flatland, een bureau opgericht vanuit de filosofie dat complexe materie effectiever én pakkender kan worden overgebracht via beelden dan via woorden, werd ingeschakeld om het co-creatieproces te ondersteunen. “Visualisaties zijn krachtige tools om met veel mensen een complex onderwerp beet te pakken”, vertelt Michelle Geerlings, visual strategist bij Flatland.
Het bureau begeleidde gedurende het traject van een aantal maanden meerdere sessies met de vele partijen in de keten. “Input werd verzameld en mijlpalen werden gedefinieerd”, aldus Geerlings. “Onze visualisaties hielpen om het geheel overzichtelijk te houden, de verbinding te leggen met elkaar, acties te prioriteren en commitment te bouwen onder alle partijen.”
“Door samen met alle stakeholders alle onderdelen uit te pluizen en te ordenen ontstaat duidelijkheid”, legt ze uit. “Daarna plaatsten we de doelen op een tijdlijn. Wie precies wat en wanneer gaat doen wordt met de roadmap helder en overzichtelijk gemaakt. Met het opbreken van een langetermijndoel in behapbare brokken en realistische mijlpalen kunnen mensen dat doel stap voor stap realiseren.”
De visie
Zo ontstond ten eerste de gedeelde visie. Omdat de meeste CO2-uitstoot wordt veroorzaakt tijdens het transport en de productie van materialen, zijn de meest duurzame kunstwerken objecten die niet vervangen hoeven te worden. Dus moeten ze goed worden onderhouden. Moeten wél onderdelen worden vervangen, dan zal dat in 2050 volledig onsite gebeuren, met gestandaardiseerde onderdelen.
Door het hele land zullen materialenhubs onderdelen opslaan en nieuwe onderdelen maken. Ook zal een nieuwbouwbrug in de nabije toekomst modulair zijn. Alles komt neer op zo min mogelijk transport en zoveel mogelijk standaardisatie: dat maakt het mogelijk om onderdelen te hergebruiken in nieuwe kunstwerken.
Kunstwerken voor kunstwerken
Vanuit deze gedeelde visie werd vervolgens de roadmap opgesteld, met een duidelijk overzicht van alle lange- en kortetermijndoelstellingen, strategische taken, mijlpalen en afhankelijkheden. “Die helpt enorm om de doelen te bereiken. De routekaart maakt het eenvoudiger, begrijpelijk en overzichtelijk”, aldus Geerlings.
Het maandenlange traject heeft daarnaast al verschillende mooie kunstwerken opgeleverd, maar deze visualisaties van Flatland “zijn hier zeker niet het eindproduct”, benadrukt Geerlings. “Ze dienen als middel om overzicht te creëren, helder te communiceren en samen tot één gedeelde én behapbare strategie te komen.”
Maya Sule, programmamanager kunstwerken Rijkswaterstaat, beaamt dat de samenwerking met Flatland veel houvast heeft gebracht. “De aansprekende visuals hebben enorm geholpen bij het opstellen van de roadmap.”
Ook ziet ze de tekeningen regelmatig terug in presentaties van collega-overheden. “Het gemeenschappelijke beeld geeft een goede basis voor het gesprek hoe we dit toekomstbeeld samen kunnen bereiken.”
