Duurzaam asset management vraagt om slimmer organiseren
Nederland kan er niet langer omheen: klimaatverandering vraagt om een snelle en radicale koerswijziging. Dat geldt dubbel en dwars voor het onderhoud van de gebouwde omgeving: niet alleen moet dit duurzamer gebeuren om de verdere opwarming van de aarde af te remmen, maar ook moet rekening worden gehouden met de nu al optredende gevolgen van die opwarming. Het zorgt voor unieke veranderkundige uitdagingen in het van oudsher technisch georiënteerd vak van asset management. We spraken erover met Sanne van Empel en Joost Meijer van TwynstraGudde.
De beelden gingen deze zomer de hele wereld over: door aanhoudende extreme regenval stond het Zuid-Limburgse Valkenburg grotendeels onder water. Het herinnerde ons weer eens aan de precaire verhouding die Nederland heeft met het water. We verkondigen vaak trots hoe we ons kleine kikkerland van het water wisten te winnen, maar weten dat de strijd eigenlijk nooit voorbij is. In tegendeel: door de opwarming van de aarde moet de grootste slag misschien nog beginnen.
De manier waarop Nederland met het water heeft leren leven is evengoed indrukwekkend. Het is een schoolvoorbeeld van de waarde van de gebouwde omgeving: de talloze dijken, sluizen en bruggen die ons landschap karakteriseren zijn onmisbaar voor het voortbestaan van ons deltaland.
Van randzaak tot nummer één prioriteit
Het beheer en onderhoud van deze gebouwde omgeving – die ook bestaat uit talloze andere fysieke objecten zoals vastgoed, (spoor)wegen, viaducten, elektriciteitsmasten, kunstwerken, parken en ga zo maar door – wordt asset management genoemd. Het asset management-team van TwynstraGudde helpt opdrachtgevers uit de publieke sector bij de vele uitdagingen die daarbij komen kijken. En hierin speelt duurzaamheid vandaag de dag een cruciale rol.
Voor Rijkswaterstaat maakt TwynstraGudde bijvoorbeeld roadmaps waarop staat uitgestippeld hoe de doelstellingen voor de klimaatneutrale en circulaire infrastructuur de komende jaren kunnen worden behaald en voor ProRail werkt het adviesbureau aan de klimaatadaptatiestrategie waarmee de organisatie bewust maatregelen kan nemen tegen de effecten van extreem weer, zoals bijvoorbeeld wateroverlast.
“Onder de maatschappelijke druk rond klimaatverandering, maar bijvoorbeeld ook de stikstofcrisis, is het thema duurzaamheid verschoven van iets wat er een beetje ‘bij’ werd gedaan naar de nummer één prioriteit”, vertelt Joost Meijer, adviseur Mobiliteit en Infrastructuur. “Het is nu zo urgent dat projecten en onderhoud in hun geheel in gevaar kunnen komen.”
Dat duurzaamheid nu zo cruciaal is voor asset management komt doordat het omgekeerde net zo waar is: duurzaam asset management is absoluut noodzakelijk voor een duurzame wereld. “Als je de gebouwde omgeving beheert ben je verantwoordelijk voor die spullen tot in de eeuwigheid”, aldus Meijer. “Dus als je iets wil veranderen moet je bij die beheerder zijn, zeker als het gaat om duurzaamheid.”
Driedubbele impact
De impact van duurzaamheid op asset management kent drie centrale dimensies. Ten eerste is er natuurlijk de uitdaging om bij het beheer en onderhoud van de gebouwde omgeving zo duurzaam mogelijk te werk te gaan.
“Grote beheerders – denk bijvoorbeeld aan Rijkswaterstaat en ProRail – moeten hun manier van werken aanpassen op onder meer het klimaatakkoord en grondstoffenakkoord”, legt Sanne van Empel uit, adviseur Mobiliteit en Infrastructuur. “Joost en ik hebben op dat gebied allebei bijgedragen aan de Strategie Klimaatneutrale en circulaire rijksinfraprojecten van het ministerie van I&W. Dan gaat het om vele ‘transitiepaden’ – denk bijvoorbeeld aan het elektrificeren van mobiele werktuigen en bouwlogistiek.”
“Het gaat niet zozeer om de techniek of grote vergezichten, maar de mensen binnen de beheerorganisaties. Dáár wordt het verschil gemaakt.”
De tweede centrale dimensie kwam al naar voren in het pijnlijke voorbeeld van Valkenburg: het beheer van de gebouwde omgeving moet niet alleen worden verduurzaamd – ook moet rekening worden gehouden met de nu al voelbare gevolgen van klimaatverandering. De kans op extreem weer neemt toe, zodat extra maatregelen moeten worden getroffen om ons land te beschermen tegen te veel water, hitte en verdroging.
“De afgelopen jaren is men bijvoorbeeld al druk geweest met het maken van meer ruimte voor water”, vertelt Van Empel. “Maar Valkenburg laat zien dat hier nog veel werk in te verzetten is. Dit noemen we ook wel klimaatadaptatie, en er wordt onder meer aan gewerkt in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie, waar TwynstraGudde ook bij betrokken is voor diverse gemeenten en hun programmaplannen klimaatadaptatie.”
Ook de derde dimensie kan worden gezien als klimaatadaptatie, maar daarbij gaat het niet om het inzetten van fysieke objecten om ons land te beschermen tegen de effecten van klimaatverandering, maar om de aanpassingen die nodig zijn om die objecten zelf te beschermen.
“Neem de bruggen die ’s zomers niet opengaan door hittestress”, illustreert Meijer. “Naarmate ons land verder opwarmt wordt dat een steeds groter probleem. Je ziet op veel plekken al dat de beheerders de bruggen afkoelen met water, maar is dat een duurzame oplossing? Uiteindelijk is het de beheerder die hierbij te maken heeft met de gevolgen van klimaatverandering. Vanuit asset management maken we voor deze duurzaamheidsopgaven steeds vaker bewuste afwegingen over de acceptabele risico’s en de benodigde investeringen.”
Complexe uitdaging
Het moge duidelijk zijn: het duurzaamheidsvraagstuk vormt een complexe uitdaging voor asset managers. Daarbij is klimaatverandering bovendien nog maar één aspect van de duurzaamheidsopgave, zo benadrukt Meijer. “Denk bijvoorbeeld ook aan de stikstofuitstoot, die een directe impact heeft op de natuur. Of de bedreigde biodiversiteit. Of roet en fijnstof, die de luchtkwaliteit – en daarmee volksgezondheid – ernstige schade toebrengen.”
“En je kunt het ook heel klein maken”, vult Van Empel aan. “Met name in steden is groen in de straat nu een actueel thema. Waar een stuk bestrating dat niet meer voldoet voorheen automatisch werd vervangen door nieuwe bestrating, zijn er anno 2021 heel veel andere oplossingen die beantwoorden aan de veranderende behoefte in de openbare ruimte.”
Door alle aandacht voor duurzaamheid zou je bovendien bijna vergeten dat er ook nog vele andere uitdagingen spelen. “Zo zal de vervangings- en reparatieopgave de komende jaren enorm moeten worden opgeschaald”, licht Meijer toe. “Wat je nu ziet met de kades en bruggen in Amsterdam is nog maar het begin. Veel infrastructuur die tijdens de groeispurt van de jaren 50 en 60 is gebouwd loopt nu tegen het einde van zijn levenscyclus. Waar je het nu over 30 objecten per jaar hebt zijn dat er over 10 jaar misschien wel 300.”
Voorbij de techniek
Opgeteld vragen al dit soort ontwikkelingen om een niet eerder vertoonde transitie binnen de wereld van het publieke asset management. De opgaven zijn vandaag de dag zo groot en ingrijpend dat het van oudsher technische vak nu ook een essentiële organisatorische en veranderkundige component bevat.
“Met alleen technische innovaties kom je er niet meer”, legt Van Empel uit. “Neem het simpele voorbeeld van meer groen op straat. Dat vraagt om een andere manier van beheer en onderhoud – een andere manier van denken en doen. Daarbij gaat het niet zozeer om de techniek of grote vergezichten, maar de mensen binnen de beheerorganisaties. Dáár wordt het verschil gemaakt. Zij zullen een nieuwe manier van werken moeten omarmen.”
Het enorme belang van deze menselijke en organisatorische component komt nog het meest duidelijk naar voren in de strijd tegen klimaatverandering. Zoals klimaatactivisten al jarenlang betogen, beschikt de mensheid allang over de technische middelen om de opwarming van de aarde te stoppen. De échte uitdaging is het meekrijgen van landen, organisaties en mensen.
“De urgentie is zo groot dat je het liefst zo snel mogelijk gaat, maar zonder draagvlak kom je er uiteindelijk ook niet.”
“Absoluut”, beaamt Meijer. “Het is geen technische opgave, het gaat juist om ‘social readyness’. Je kunt allemaal plannen maken, zoals de Strategie Klimaatneutrale en circulaire rijksinfraprojecten, maar je kunt alleen stappen zetten als zo’n strategie gedragen wordt door meerdere partijen – niet alleen de publieke organisaties, je moet ook aan tafel met marktpartijen. Daarin moet je steeds balanceren tussen je ambitie, wat haalbaar is voor de markt en wat past binnen de kaders van de beheerder.”
“Hierin zit natuurlijk een groot spanningsveld”, voegt Van Empel toe. “Want de urgentie is zo groot dat je het liefst zo snel mogelijk gaat, maar zonder draagvlak kom je er uiteindelijk ook niet.”
Vast onderdeel van het vak
In het navigeren van dit spanningsveld is waar TwynstraGudde zijn waarde toevoegt, zo leggen Van Empel en Meijer uit. “In ons team komen de vakinhoudelijke, civieltechnische expertise en de veranderkundige en organisatorische kennis samen”, aldus Meijer. “Natuurlijk moet je de wereld van die beheerder snappen, maar je moet tegelijk weten hoe je een nieuwe manier van werken kunt laten landen, hoe je een organisatie een nieuwe taal leert spreken, hoe je brede samenwerking faciliteert.”
“Joost en ik gebruiken nog weleens de vergelijking met veiligheid”, vertelt Van Empel. “Dat is een aantal jaar geleden echt een hot topic geworden: assets móesten veilig zijn. Het zou zo mooi zijn als we over 10 jaar net zo kunnen terugkijken op duurzaamheid: dat het een vast onderdeel is geworden van het vakgebied. Iets waar de asset manager elke dag automatisch mee bezig is, zonder daar bewust aan te hoeven denken. Dat is hard nodig en ik geloof dat het kan. Dát is waar wij aan willen bijdragen.”
