Hoe zorg je dat technologie bijdraagt aan een betere wereld?
De optelsom van eeuwen aan technologische vooruitgang kan worden beschouwd als de twee zijden van een medaille: enerzijds heeft technologie ons veel gebracht, anderzijds zijn de negatieve bijwerkingen soms groot. Vaak is bij nieuwe uitvindingen nog moeilijk in te schatten welke kant het op zal gaan.
Voor Hans Stegeman van Triodos Bank vormt dit echter een belangrijk onderdeel van zijn baan. Als Head of Investment Analysis and Economics is het zijn taak om te kijken welke beleggingen bijdragen aan een duurzamere wereld. In de Digital Waves podcast van Node1 vertelde hij onlangs over de uitdagingen en dilemma’s die hierbij komen kijken.
Over de plek die technologie inneemt in onze wereld zijn boekenkasten volgeschreven. Technologische vooruitgang wordt door sommigen aangewezen als de belangrijkste motor in de ontwikkeling van de menselijke geschiedenis. Ook in de economie is de rol van technologie moeilijk te overschatten, zo stelt Hans Stegeman in gesprek met Marcel Bamberg, de presentator van Digital Waves.
“Technologie is in de economische geschiedenis een gigantisch onderwerp”, begint Stegeman, “want technologie bepaalt voor een groot deel onze welvaart; of wij meer te besteden hebben, of wij als persoon productiever kunnen zijn, of misschien juist een andere keuze kunnen maken: minder werken dankzij technologie. Het bepaalt ook hoe we werken, het bepaalt voor een deel onze levensverwachting. Het bepaalt onze toekomst.”
Het raadsel van de technologie
Voor zo’n fundamenteel thema, weten economen er echter maar weinig van. “Het is het meest onbegrepen onderwerp in de economische wetenschap”, stelt Stegeman resoluut. De rol die technologie speelt in economische groei blijft vaak ongrijpbaar: “Als je met meer mensen gaat werken kun je meer produceren. Als je het slimmer doet, dus met behulp van technologie, kun je ook meer produceren. Als economen kunnen we mensen tellen en we kunnen kapitaal berekenen. Maar technologische vooruitgang is eigenlijk de restpost van wat we berekenen in de geschiedenis.”
Als voorbeeld noemt hij de stormachtige opkomst van de grote databedrijven. “We kunnen het zien, maar we snappen op dit moment echt niet hoe het kan dat de big tech companies – de ‘Googles’, de ‘Amazons’; bedrijven waarvan je ziet dat ze de ecostructuur veranderen – zulke gigantische winsten maken, terwijl de productiviteitsgroei in de rest van de economie alleen maar langzamer gaat. We hebben het vermoeden dat we als economen een deel gewoon niet meten. Want een deel betaal je tegenwoordig met je data, met je privacy. Maar dat meten we niet in de productiviteitsstatistiek, dus dat missen we volledig.”
Niet alleen voor economen vormt technologie echter een raadsel. Nieuwe uitvindingen lopen dikwijls vooruit op de mogelijke toepassingen. “Dat zagen we ook bij de eerste stoommachine: niemand wist eigenlijk wat je ermee kon”, vertelt Stegeman. “Iemand moet bedenken: misschien kunnen we er iets van maken zodat we geen paarden nodig hebben, maar hoe gaan we dat doen? Je moet ook bedenken dat je rails moet aanleggen. En als je rails hebt aangelegd moet iemand ook nog bedenken: misschien kunnen we wagonnetjes achter de locomotief hangen. Dan ben je inmiddels tientallen jaren verder.”
Boven de pet
Hetzelfde geldt nu in zekere zin voor kunstmatige intelligentie: we weten dat de technologie een grote belofte in zich draagt, maar wat de precieze toepassingen uiteindelijk zullen zijn blijft nog gissen. In vergelijking met de stoommachine tasten we met kunstmatige intelligentie misschien echter nog veel verder in het duister: het goed mogelijk dat deze technologie ons straks geheel boven de pet gaat.
Stegeman: “Op een gegeven moment kan het zo zijn – daar zijn natuurlijk al verschillende boeken over geschreven – dat die artificial intelligence slimmer wordt dan dat wij. Dat we algoritmen beslissingen laten nemen die we zelf niet meer snappen. Dat begint voor mij al heel dicht bij huis, bij financiële instellingen die algoritmen gebruiken om te bepalen of iemand wel of niet een lening krijgt. Als je wordt afgewezen en gaat vragen waarom – en de verantwoordelijke mens snapt het algoritme niet – dan is het ‘computer says no’. Dat is volgens mij een van de grootste uitdagingen, waar we nu al tegenaanlopen.”
Het probleem raakt aan de kern van de vraag die veel technologische vooruitgang oproept: “Worden we er uiteindelijk blij van als het die kant op gaat? Want dat weten we natuurlijk niet met technologische ontwikkelingen. Het is niet zo dat we exact kunnen bepalen welke kant dingen opgaan”, aldus Stegeman.
“Worden we er uiteindelijk blij van als het die kant op gaat? Want dat weten we natuurlijk niet met technologische ontwikkelingen.”
Vernietiging of verbetering?
Een extreem voorbeeld hiervan is de atoombom. “The release of atom power has changed everything except our way of thinking…the solution to this problem lies in the heart of mankind. If only I had known, I should have become a watchmaker”, sprak Albert Einstein, wiens algemene relativiteitstheorie het atoomtijdperk inluidde. Hijzelf was echter niet de uitvinder van de atoombom. Die twijfelachtige eer komt ten goede aan J. Robert Oppenheimer. Ook hij realiseerde zich te laat wat hij had voortgebracht: “Now I am become Death, the destroyer of worlds”, citeerde hij de Bhagavad Gita om uiting te geven aan zijn gevoelens bij het zien van de vernietigingskracht van zijn uitvinding.
Waar de atoombom tot de (onprettige) verbeelding spreekt vanwege de enorme vernietiging die hij in één klap teweegbrengt, vecht de wereld momenteel vooral tegen de jarenlang opgestapelde gevolgen van een op het eerste oog veel onschuldigere uitvinding: de verbrandingsmotor. De grootschalige verbranding van fossiele brandstoffen is een van de belangrijkste oorzaken van de huidige opwarming van de aarde.
Waar al decennialang enorme winsten worden geboekt door investeerders die beleggen in fossiele brandstoffen, is er vandaag de dag steeds meer oog voor de bredere maatschappelijke gevolgen van een bepaalde industrie, en de invloed die je daar als belegger op kunt uitoefenen: door te participeren in bedrijven die niet enkel financieel rendement nastreven, kun je bijdragen aan een betere wereld. Dit is waar Stegeman zich op richt bij Triodos.
“Onze beleggingsstrategie gaat heel erg over: ‘Hoe krijgen we nou een duurzame wereld? In welke bedrijven moeten wij beleggen voor een transitie naar een duurzamere wereld?’”, legt hij uit. “Wat mijn team doet is het analyseren van de bedrijven waarin wij wel of niet willen beleggen. Wij worden gedwongen elke keer een beeld te vormen op allerlei gebieden: wat wordt nou de technologie van de toekomst waar wij voor onze klanten rendement op kunnen behalen, maar ook waarvan wij geloven dat hij bijdraagt aan de duurzaamheidstransitie?”
“Als we allemaal zeggen: de CO2-uitstoot moet omlaag, waarom zou je dan in de meest CO2-uitstotende bedrijfstak gaan beleggen? Dat is gewoon puur risicomanagement.”
Duurzame dilemma’s
Terwijl vaak wordt aangenomen dat deze twee dingen – hoge rendementen en duurzaamheid – elkaar in de weg zitten, gaan ze volgens Stegeman vaak juist hand in hand: “We hebben afspraken gemaakt met de wereld in Parijs, we hebben duurzame ontwikkelingsdoelen, we hebben allemaal ambities waarvan heel de wereldgemeenschap – met uitzondering van een Amerikaanse president – zegt: ‘Dat willen we.’ Dan kun je ook als belegger zeggen: ‘Als het vrij zeker is dat we die kant opgaan, dan is het vrij dom om in iets anders te beleggen.’ Als we allemaal zeggen: de CO2-uitstoot moet omlaag, waarom zou je dan in de meest CO2-uitstotende bedrijfstak gaan beleggen? Dat is gewoon puur risicomanagement.”
Dat betekent niet dat het werk van Stegeman en zijn team makkelijk is: “Dilemma’s heb je altijd. Neem de food- en agrisector. Er komen steeds meer mensen bij, dus we weten dat er steeds meer voedsel moet worden geproduceerd. Maar we weten ook dat voedselproductie zorgt dat de grond verschraalt en de biodiversiteit wordt aangetast. Dan kun je zeggen: technologie is de oplossing. Technologie kan bijvoorbeeld zorgen voor hogere productie, betere zaden, vertical farming en genetische modificatie waarmee je gewassen zo aanpast dat ze resistenter zijn tegen bepaalde ziektes. Maar als je de gevolgen niet weet van die technologische ingrepen in gewassen, weet je ook niet of dat wel de meest verstandige oplossing is voor de toekomst.”
“We proberen echt ‘forward looking’ te beleggen”, geeft Stegeman aan. “We proberen te snappen wat de strategie is van een bedrijf. We hadden van de week een auto-onderdelenbedrijf dat nu vooral nog de ‘Fords’ van de wereld bedient, bedrijven die gewone verbrandingsmotoren produceren. Maar in hun strategie zeiden ze: ‘We willen veel meer naar electric vehicles. We willen echt een voorloper zijn in de transitie.’ En ze hadden daar ook de technologie voor. Dan zeggen we: ‘Oké dat is goed genoeg, dat is nu nog geen duurzaam bedrijf, maar die zijn er wel geloofwaardig mee bezig.”
Ook nadat Triodos in een bedrijf belegt, houdt Stegemans team een vinger aan de pols: “Aan de andere kant hadden we Tesla, waar we echt veel vroeger in waren gestapt. Maar op een gegeven moment werd Tesla groot en hadden we wel vraagtekens. Bijvoorbeeld: ‘Waar halen ze het kobalt dat in de accu’s zit vandaan?’ We weten dat dat vaak uit conflictgebieden komt dus dan stellen we vragen. We stellen ook vragen over beloningsbeleid. Musk had zichzelf wel erg veel geld gegeven, dus dan vinden we het wel onze taak om die vragen te stellen. En als we dan geen antwoord krijgen zeggen we: ‘Het is hartstikke leuk die duurzame technologie, maar we willen ook dat het een duurzaam bedrijf is.’”
Makkelijk is het zeker niet – het beoordelen of een bedrijf al dan niet bijdraagt aan een betere wereld –, maar Stegeman geniet erg van zijn werk: “Ik vind het wel heel mooi. Omdat onze klanten ons dit gunnen. Natuurlijk hebben ze ook wel vragen over het rendement – maar ze willen vooral weten: ‘Is dit duurzaam? Draagt het nou bij aan duurzaamheid?’ En dat is wel super gaaf: om te kunnen laten zien hoe je een duurzaam product kunt maken, voorop te lopen, met technologie bezig te zijn en daarin ook te kunnen laten zien dat het succesvol kan zijn.”
De Digital Waves-podcast is een initiatief van Node1. Via de podcast wil de digitale consultancy bijdragen aan kennisdeling op het gebied van technologie en ondernemen. Via deze link kun je alle podcasts bekijken.
