Solid Professionals brengt boek Het Ikea-effect uit

Henk-Jelle Reitsma, Associate Partner bij Solid Professionals, brengt vandaag het managementboek ‘Het IKEA-effect’ uit. In het boek gaat hij in op het menselijk gedrag en beschrijft de impact van diverse gedragsrisico’s en (sociaal)psychologische valkuilen van ons gedrag in het kader van oordeels- en besluitvorming, zowel in ons dagelijks leven als in ons werk.

Sinds jaar en dag proberen onderzoekers het menselijk handelen te structureren. Sommigen zijn van mening dat rationeel gedrag gestructureerd kan worden en in modellen of raamwerken kan worden ingegoten. Anderen beweren juist dat het menselijk gedrag irrationeel is en dat het onmogelijk is om ons gedrag in algoritmes te stoppen.



Om te begrijpen wat er omgaat in de wereld van de psyche van mensen en als bijvoorbeeld bestuurder of manager beter in te kunnen spelen op dit menselijk gedrag, besloot Henk-Jelle Reitsma zijn 10+ jaar ervaring als consultant en leidinggevende te bundelen in een nieuw boek, getiteld ‘Het Ikea-effect’. De focus van het managementboek centreert zicht met name rondom de psychologische valkuilen van ons denken, doen en laten. "Menselijk gedrag is niet zo onvoorspelbaar als vaak gedacht. We zijn allemaal ongeveer hetzelfde opgebouwd en met kennis van psychologie en sociologie zijn risico’s die samenhangen met ons functioneren als mens of groep goed te onderkennen en tegen te gaan. Hiervoor zijn concrete kaders en handvatten te geven. Voor bestuurders en managers, maar eigenlijk voor ons allemaal. Ieder mens heeft immers doelen en kan bij de keuzes en acties die nodig zijn deze te bereiken in dezelfde valkuilen trappen," aldus Reitsma.

Henk-Jelle Reitsma
Reitsma is sinds 2012 actief als Associate Partner binnen Solid Professionals, een bureau uit Utrecht van waaruit zo'n 50 professionals advisory-, interim- en recruitmentdiensten leveren binnen specifieke markten en vakgebieden, zoals Finance, Risk en Financial Services. Binnen Solid Professionals is Reitsma verantwoordelijk voor zowel de kwalitatieve als commerciële ontwikkeling van het onderdeel Advisory. Voorheen werkte Reitsma onder meer bij consultancy branchegenoten PwC, ConQuaestor en Capgemini Consulting. Hij studeerde Experimentale Psychologie (Universiteit Maastricht, 2000), User-System Interaction (TU/Eindhoven) en Bedrijfskunde (Business Universiteit Nijenrode). De afgelopen jaren hield Reitsma zich onder meer bezig met het ontwikkelen en inrichten van strategie en beleid, het optimaliseren van risicomanagement, het interpreteren van compliance vraagstukken, en het implementeren van lean management. Van oorsprong met name bij banken, maar tegenwoordig in vele sectoren.

Het IKEA-effect
In Het Ikea-effect bundelt Reitsma zijn ruime ervaring in het vak. Allereerst gaat hij in op de grondbeginselen van menselijk gedrag. Daarbij belicht hij de verschillen tussen bewust en onbewust gedrag. Vervolgens gaat hij in op de belangrijkste (sociaal)psychologische valkuilen, waarbij hij de link legt met het IKEA-effect*, en welke impact dat effect heeft op het leven en werk van mensen. De valkuilen die worden behandeld zijn de diverse eigenschappen waaraan mensen ten prooi kunnen vallen en die de ratio in de weg kunnen zitten, waaronder overmoed (zelfoverschatting), overdreven optimisme (een structureel te positieve houding) en de confirmation bias (het subjectief filteren van informatie en signalen, waarbij negatieve feedback wordt genegeerd).

Tot slot presenteert Reitsma in zijn boek een A-Z-overzicht van de belangrijkste veelvoorkomende gedragsmatige risico’s en valkuilen. Ter illustratie hieronder de ABC van deze lijst:

A – Availability Cascade
Een zichzelf versterkend proces waarin een collectieve overtuiging steeds plausibeler wordt als deze vaak publiekelijk wordt herhaald (‘iets net zo lang blijven zeggen tot het waar is’). Praktijkvoorbeeld: Een projectgroep komt keer op keer met dezelfde planning voor implementatie, in elke stuurgroep en teammeeting. Op een gegeven moment kan zo’n planning, die niets meer of minder is dan een inschatting van de werkelijkheid een werkelijkheid op zichzelf worden.

B – Backfire Effect
Gedrag waarbij het voorhanden komen van bewijs dat een hypothese ontzenuwt ertoe leidt, dat de ‘eigenaar’ van deze hypothese zich juist meer gaat vastbijten in zijn of haar overtuiging, zeker wanneer het bewijs niet langer te negeren valt. Praktijkvoorbeeld: een ondernemer denkt dat het een goed idee is om een concurrent over te nemen. In het proces blijkt echter dat de over te nemen partij de financiële en andere zaken wat te rooskleurig heeft voorgespiegeld. Dit kan er toe leiden dat de ondernemer ‘niet wil afgaan’ en daarom juist ‘wil doorpakken’ en er niet voor openstaat om überhaupt de overname – met die nieuwe informatie in het achterhoofd – te heroverwegen.

C – Clustering Illusion
De neiging om kleine verbanden of clusters in grote datasets te overschatten (ofwel het zien van spookpatronen). Dit komt voort uit de noodzaak van het beperkte brein van de mens om de complexe buitenwereld te simplificeren totdat we er iets mee kunnen. Praktijkvoorbeeld: In marktonderzoeken zijn vandaag de dag gigantische datahoeveelheden (Big Data) beschikbaar. In die wirwar aan data, die van alle kanten ons bereikt schuilt het gevaar dat spookpatronen worden gezien – lineaire verbanden die worden getrokken hoewel er eigenlijk geen verbanden zijn; bijvoorbeeld twee of meer volstrekt niet aan elkaar gerelateerde variabelen.

Het boek beschrijft met name de eerste helft van de risicomanagement cyclus, zijnde identificatie en selectie, en geeft eerste aanzetten voor mogelijke mitigerende maatregelen en controls. De komende jaren zal veel meer duidelijk worden over wat werkt en wat niet werkt bij het daadwerkelijk managen van gedragsmatige risico's. In 'Het Ikea-effect' geeft Reitsma een aanzet tot een brede discussie over deze materie binnen het bedrijfsleven en haar toezichthouders.

* In het kort houdt het IKEA-effect (een term die werd geïntroduceerd door twee docenten aan Harvard) in dat consumenten meer waarde hechten aan een product, wanneer zij zelf aan de ontwikkeling/productie/totstandkoming ervan hebben bijgedragen.