Drie toekomstbeelden voor het ziekenhuis van morgen
Hoe ziet het ziekenhuis van morgen eruit? Eind 2018 boog Morgens zich over deze vraag. Inmiddels vijf jaar verder, is de druk op de zorg alleen maar verder toegenomen. Genoeg reden om nog eens een blik op de toekomst te werpen, ditmaal aan de hand van drie toekomstbeelden.
Toenemende vergrijzing, stijgende kosten en een personeelstekort: het zijn slechts enkele van de ontwikkelingen die maken dat de zorgsector een onzekere toekomst tegemoet gaat. Eén ding is inmiddels overduidelijk: de gezondheidszorg moet flink transformeren om betaalbaar en toegankelijk te blijven.
In de tweede editie van ‘Het ziekenhuis van morgen’ verkent Morgens verschillende toekomstbeelden voor de Nederlandse zorgsector. Het bureau ging in gesprek met bestuurders, zorgprofessionals en patiëntvertegenwoordigers tijdens rondetafelsessies om met elkaar een scherper beeld te vormen over de toekomst. Daarnaast deden ze ook nog belangrijke inzichten op via een online enquête.
Met het schetsen van de toekomstbeelden probeert Morgens de lezer te prikkelen om scherper na te denken over de toekomst en hoe deze te vertalen naar concrete acties. Het eerste toekomstbeeld kan worden gelezen als een waarschuwing voor wat te wachten staat als de sector niet (snel genoeg) transformeert. De andere twee dienen als schetsen voor twee van de belangrijkste oplossingsrichtingen om het eerste toekomstbeeld te voorkomen.
Toekomstbeeld 1: Zorginfarct
Stel je voor: de stagnerende digitalisering, financiële nood, verouderde huisvesting en het personeelstekort worden niet goed aangepakt. De problemen worden alleen maar groter, totdat een zorginfarct dreigt. Wat betekent dit concreet?
Morgens ziet een sector voor zich met lange wachttijden en minder keuze voor patiënten: “Door financiële druk zijn veel ziekenhuizen permanent gesloten, wat de zorgkeuze beperkt. Patiënten die wel zorg krijgen, hebben vaak meer intensieve behandelingen nodig dan wanneer ze eerder behandeld zouden zijn.”
Wellicht nog schrijnender, is de ongelijkheid die ontstaat. “Vooral welgestelden krijgen toegang tot de beste zorg, terwijl mensen met lagere inkomens vaak vastzitten in verouderde publieke gezondheidszorg.” En zelfs in die publieke ziekenhuizen kan niet iedereen terecht, omdat de basisverzekering sommige behandelingen niet dekt.
Tel daarbij op (onder meer) vertraagde diagnoses en behandeling, verouderde technologie, ongemotiveerd én onvoldoende gekwalificeerd personeel, druk op de bedrijfsvoering en het ontbreken van goede coördinatie tussen zorgaanbieders – en het moge duidelijk zijn dat deze situatie maar beter kan worden vermeden.
Toekomstbeeld 2: Maximaal digitaal
Dat brengt ons bij het tweede toekomstbeeld – hoe ziet een wereld eruit waarin de zorgsector vol heeft ingezet op digitalisering? Morgens schetst een systeem dat zich kenmerkt door 24/7-toegankelijkheid, persoonlijke benadering en efficiëntie.
Voor patiënten betekent dit makkelijke, gepersonaliseerde zorg die altijd beschikbaar is. Virtuele consults verminderen fysieke ziekenhuisbezoeken, terwijl digitale hulpmiddelen zelfmanagement ondersteunen.
Diagnostiek en behandeling profiteren van versnelde diagnoses door AI, preventie en voorspelling via continue monitoring en verbeterde behandelingen met innovatieve (nano)technologie en chirurgierobots.
Bovendien hebben zorgprofessionals minder administratieve lasten dankzij maximale digitalisering en naadloze gegevensuitwisseling. “Daarmee ligt de focus op directe patiëntenzorg en een geoptimaliseerde bedrijfsvoering”, aldus Morgens.
Toekomstbeeld 3: Gezondheidsecosysteem
In het derde toekomstbeeld wordt verkend wat het betekent als ziekenhuizen volledig inzetten op samenwerking met zorgpartners in de regio. Daarbij kijken instellingen voorbij de grenzen van de eigen organisatie om gezamenlijk het beste en meest efficiënte zorgsysteem te creëren. Het financiële systeem is niet langer gedreven door productie, in plaats daarvan staat de geleverde waarde centraal.
In dit toekomstbeeld hebben patiënten via multidisciplinaire gezondheidscentra snel en gemakkelijk toegang tot geïntegreerde zorg in de wijk. Deze centra bieden een breed scala aan diensten, van medische en verpleegzorg tot thuiszorg en huisartsenzorg. De traditionele grote ziekenhuisgebouwen zijn getransformeerd tot compacte instituten die zich richten op specifieke interventies.
De hoogcomplexe zorg wordt geconcentreerd in een beperkt aantal gespecialiseerde centra. “Dit betekent dat patiënten op één plek terechtkunnen voor een breed scala aan zorgbehoeften. Hierdoor is zorg dichtbij, overzichtelijk en gemakkelijk bereikbaar voor patiënten.”
Deze multidisciplinaire aanpak sluit aan op en bredere, holistische blik op zorg. Daarin ligt de nadruk meer op preventie en welzijn, wat tevens bijdraagt aan een kleinere zorgvraag. “Binnen het gezondheidsecosysteem staat het gesprek tussen patiënten en diverse zorgprofessionals niet alleen in het teken van genezing. Samen onderzoeken ze wat kwaliteit van leven voor de patiënt betekent en hoe ze dit kunnen realiseren”, aldus Morgens.
Op naar morgen
Zo biedt Morgens één schrikbeeld en twee toekomstbeelden die laten zien wat mogelijk is wanneer de sector de noodzakelijke transitie wél weet te realiseren. Dit is echter niet eenvoudig, erkent het bureau: “Deze verandering is complex en uitdagend.”
Om zorginstellingen op weg te helpen, stelt Morgens in de tweede editie van Het ziekenhuis van morgen concrete acties voor om mee aan de slag te gaan
Wat betreft het personeelsprobleem – volgens de respondenten met kop en schouders de grootste uitdaging – adviseert Morgens om protocollen en verantwoordingssystematiek te herzien. “Start met een interne optimalisatieslag. Er is veel winst te behalen in de kleine dingen. Evalueer bijvoorbeeld bestaande protocollen en herzie de verantwoordingssystematiek.”
Zorgprofessionals besteden het liefst hun tijd aan het primaire zorgproces, merkt Morgens op, dus heeft een reductie van de administratieve last een direct positief effect op het werkplezier. “Vraag je bij elke stap af: ondersteunt dit daadwerkelijk ons primaire proces?”
Andere aanbevelingen voor het aanpakken van de personeelstekorten zijn het investeren in slimme technologie, luisteren naar medewerkers en moderniseren van arbeidsvoorwaarden. Tegelijk wordt gewaarschuwd om niet meteen te veel hooi op de vork te nemen: “Doseer veranderingen – veel ziekenhuizen hebben de neiging om alles tegelijk te willen doen.”
Ook deelt Morgens diverse adviezen voor het bevorderen van samenwerking en digitaliseren van de zorg – denk onder meer aan het samen bepalen van de rol van het eigen ziekenhuis in het zorgsysteem van morgen, het stroomlijnen van informatie-uitwisseling en het leren van commerciële bedrijven.
Daarbij benadrukt Morgens tot slot dat – te midden van de vele uitdagingen – er ook talloze kansen voor het oprapen liggen.
“De technologische vooruitgang biedt gereedschappen die we ons een decennium geleden nauwelijks konden voorstellen. De nabije toekomst belooft ons behandelingen die nog nauwkeuriger, sneller en meer op de persoon afgestemd zijn. De veranderende zorgvraag eist dat we verder denken dan het traditionele ziekenhuis. Preventie, vroegtijdige interventie en intensievere patiëntgerichte zorg zijn de pijlers van de toekomstige gezondheidszorg.”
