Hoe denken kinderen over de Zwarte Piet discussie?

Hoewel het Sinterklaasfeest een kinderfeest is, lijken zij geen enkele actieve rol te spelen in de grimmige Zwarte Piet-discussie die ons land de laatste najaren aandoet. Hans Nijenhuis van het AD ging naar een basisschool in Deventer en sprak daar met kinderen tussen de negen en twaalf jaar om erachter te komen hoe zij denken over de kwestie. De antwoorden liepen wijd uiteen, van “Geen Zwarte Pieten maar Nutella Pieten” tot “Laat de Pieten zelf kiezen”.

Al sinds jaar en dag zingen kinderen in de aanloop naar 5 december “vol verwachting klopt ons hart”. De laatste jaren is het bij het aanbreken van de herfst voor velen echter vooral wachten tot de inmiddels beruchte Zwarte Piet-discussie weer in al haar hevigheid losbarst. Hoewel er al veel langer tegenstanders van Zwarte Piet zijn, was het in het najaar van 2013 dat de kritiek voor het eerst uitgebreid aandacht kreeg in de landelijke media, waarmee dit in zekere zin het begin vormde van het huidige debat.

Ontspoorde discussie

Tegenstanders van Zwarte Piet stellen dat het een racistisch personage is. Met zijn pikzwarte huid, kroeshaar, grote rode lippen en gouden oorringen vormt hij volgens hen een karikatuur en negatief stereotype van mensen met een Afrikaanse afkomst. Dat al die Zwarte Pieten ook nog eens de knechten zijn van één blanke man op een paard maakt het er volgens hen bovendien niet beter op. Voorstanders wijzen erop dat het feest een oude Nederlandse traditie is zonder racistische bedoelingen en geven vaak aan niet goed te begrijpen wat ‘ineens’ het probleem is.

Waarover veel meer overeenstemming lijkt te bestaan dan over de inhoud van de discussie, is dat de sfeer waarin het debat wordt gevoerd hoogst onaangenaam is. Met name op sociale media lijkt de nuance ver te zoeken. Men is vaak buitengewoon grof naar mensen met een andere opvatting en in sommige gevallen is er zelfs duidelijk sprake van racistisch taalgebruik en/of bedreiging.

Ook in de ‘echte’ wereld gaat het er hevig aan toe. Toen de intocht van Sinterklaas in Dokkum plaatsvond dit jaar, werden er op de snelweg richting de Friese stad door de politie bijvoorbeeld demonstranten tegengehouden die zwaar illegaal vuur bij zich hadden. De politie wilde hierbij niet zeggen of het voor- of tegenstanders van Zwarte Piet betrof. Dit was wel duidelijk in het geval van de pro-Zwarte Piet actiegroep die onlangs een Utrechtse basisschool binnenviel waar men Zwarte Piet in de ban had gedaan.

De zeer negatieve invulling van het debat bewoog AD-hoofdredacteur Hans Nijenhuis ertoe – nota bene een dag voor deze inval – te pleiten voor een zogenaamd 'sinterklaasbestand', waarbij werd gesteld dat de discussie over Zwarte Piet beter kan worden gevoerd buiten de Sinterklaasperiode, om de kinderen – voor wie het feest tenslotte bedoeld is – te beschermen voor de onbeschofte manier waarop veel volwassenen hun tegenstanders bejegenen: “Als we nu eens samen afspreken elkaar niet te bestoken vanaf het moment dat Sint voet op Nederlandse bodem zet tot de dag na zijn vertrek?”, aldus Nijenhuis. 

Kinderen over Piet

ConsultingKids – een adviesbureau dat zich voor het oplossen van complexe problemen laat inspireren door de ideeën van kinderen – koos in lijn met de bedrijfsfilosofie voor een andere benadering van dezelfde kwestie. “Volgens velen wordt de discussie over dit kinderfeest gevoerd over de hoofden van de kinderen. Laten we dan ook eens kijken wat de kinderen zelf vinden!”, stelt oprichter Bas Warmerdam voor. Hij ging dan ook in gesprek met kinderen tussen de negen en twaalf jaar oud van een Deventerse basisschool. 

Warmerdam had twee doelstellingen voor zijn gesprekken met de kinderen. Ten eerste wilde hij zorgen dat het Sinterklaasfeest zo leuk mogelijk is voor iedereen en ten tweede vond hij het zinvol “eens serieus te luisteren naar de mening van kinderen die door hun onbevangenheid, andere manier van denken en eerlijkheid komen tot verfrissend leuke ideeën”. Op die manier hoopte hij erachter te komen welke oplossingen kinderen zien en hoe volwassenen eventueel van deze oplossingen overtuigd kunnen worden.

Om te beginnen geven de kinderen unaniem aan het vreemd te vinden dat volwassenen over het kinderfeest discussiëren. De tienjarige Wim begrijpt er zo weinig van dat hij dacht dat iemand de discussie misschien uit verveling begon. Terwijl sommige oudere kinderen opmerken niet te begrijpen waar volwassenen zich druk over maken – omdat die weten dat Zwarte Piet niet bestaat – kwamen enkele jongere kinderen juist met het argument dat alle kritiek raar is “omdat de Pieten toch zelf de baan aannemen”.

Uiteenlopende meningen

Net als bij de volwassenen, lopen de meningen over Zwarte Piet onder de kinderen sterk uiteen. Warmerdam merkt hierbij echter meteen op dat het debat hier een stuk beschaafder verloopt dan bij volwassenen. Ten tijde van zijn gesprekken met de basisschoolleerlingen neigden de meeste kinderen ernaar Zwarte Piet grotendeels in stand te houden, alleen dan wel zonder de oorbellen en grote rode lippen. 

De kinderen kwamen ook met allerlei zeer verschillende argumenten voor hun standpunt. Sommigen stellen: “Zwarte Piet is toch vooral leuk, ik heb nog nooit stomme Zwarte Piet gezien. Iedereen wil toch een Zwarte Piet zijn?” Anderen vinden het een “beetje raar” dat, nadat Zwarte Piet er “al meer dan 20 jaar” is, men er nu “opeens achter komt dat het discriminerend is”. Ook wordt gesteld: “Als het discriminerend is voor donkere mensen, en ze maken ze wit dan is het toch ook discriminerend voor witte mensen?” En weer andere kinderen zeggen: “Ik vind het nergens op slaan, Zwarte Piet is zwart en bruine mensen zijn niet zwart maar bruin!”

Ook zijn de kinderen gevraagd naar mogelijke oplossingen voor de kwestie. Dit leverde wederom een zeer gevarieerde respons op. Er wordt voorgesteld de Pieten in ieder geval maar niet geel te maken, “want dat is weer discriminerend voor Chinezen”. Sommige reacties doen wel weer een beetje denken aan die van de volwassenen. “Als je echt wil dat Zwarte Piet weg moet, ga dan zelf weg!”, merkte een leerling bijvoorbeeld op. Een ander opteerde voor een subtielere oplossing: “Verander de kleur steeds een klein beetje zodat niemand het merkt en dat het niet meer discriminerend is”.

Beste oplossingen

Uit de vele suggesties kozen de kinderen de volgens hen beste oplossingen. De eerste daarvan stelt simpelweg voor dat er niet zo gezeurd moet worden: “Zwarte Piet is zwart omdat hij in Spanje woont met veel zon en omdat hij door de schoorsteen gaat. Dat blijft zo, dus volwassenen doe niet zo moeilijk!” In de tweede oplossing wordt wel enigszins rekening gehouden met het standpunt van de tegenstanders van Zwarte Piet, door voor te stellen dat ervoor moet worden gezorgd dat “kinderen geen ‘zwarte’ mensen aanspreken als Zwarte Piet”. “Dan heeft niemand er heel veel last van”, wordt hierbij opgemerkt.

Aangezien al deze opvattingen nog slechts van één enkele basisschool afkomstig zijn, verzamelde Warmerdam ook suggesties van andere kinderen. Hier kwamen weer allerlei andere ideeën uit, waarbij er ook wat meer ruimte lijkt te worden gegeven voor mogelijke aanpassingen aan het uiterlijk van Piet. Zo wordt voorgesteld om er gouden pieten, voetbalpieten of hagelslagpieten van te maken. Er werden ook meer drastische suggesties gedaan: “Laat alle mensen die ruzie maken opnieuw geboren worden.”

Eerder ging ConsultingKids ook al met kinderen in gesprek om frisse inzichten te verkrijgen over andere ‘volwassen’ kwesties. Zo dachten kinderen eerder al mee over armoede in Zaanstad, de fileproblematiek en de toestand van onze democratie.