Provincies werken onrechtmatigheden weg, maar structurele aandacht blijft nodig
Provincies hebben vorig jaar het aantal onrechtmatigheden weten te verlagen, blijkt uit onderzoek van Exilo. Tegelijkertijd is er nog steeds sprake van onderliggende knelpunten, waardoor structurele aandacht voor het bijsturen van de begroting nodig blijft.
De twaalf provincies in ons land moeten zich houden aan wetten en regels. Elk jaar leggen ze hierover verantwoording af in hun jaarrekening. Sinds 2023 doen ze dat zelf, via een zogenoemde rechtmatigheidsverantwoording. Exilo, een adviesbureau voor de publieke sector, onderzocht hoe de provincies het in 2024 hebben gedaan.
Wat blijkt? Er zijn duidelijke verbeteringen, maar ook blijvende aandachtspunten. Het aantal onrechtmatigheden is gedaald en het totale bedrag aan onrechtmatigheden zelfs fors – van €360 miljoen naar €111 miljoen.
Het verschil tussen de twee jaren is vooral te danken aan het vrijwel verdwijnen van onrechtmatige overschrijdingen van de baten of onderschrijdingen van baten en/of lasten.
Daling in de onrechtmatige afwijkingen van de begroting
Sinds 2023 geldt dat alle begrotingsafwijkingen onrechtmatig zijn, tenzij deze tijdig zijn gemeld aan de Provinciale Staten. Een uitzondering hierop vormen de lasten en investeringskredieten: een overschrijding daarvan is altijd onrechtmatig.
In 2023 bedroegen de onrechtmatigheden als gevolg van begrotingsafwijkingen nog €353 miljoen. In 2024 is dit gedaald tot €99 miljoen – een daling van €254 miljoen. Dit komt doordat veel provincies inmiddels met de Provinciale Staten hebben afgesproken dat melding in de jaarrekening als ‘tijdig’ wordt beschouwd.
Aandachtspunten voor provincies
Ondanks de vooruitgang die geboekt is, wijzen de onderzoekers van Exilo erop dat veel onderliggende knelpunten nog niet zijn opgelost. Enkele voorbeelden:
Europese aanbestedingen
In 2024 rapporteerden tien van de twaalf provincies (tegenover acht in 2023) onrechtmatigheden bij Europese aanbestedingen. Deze nemen toe in zowel aantal als omvang. Het risico op juridische of financiële gevolgen groeit, vooral bij doorlopende of verlengde contracten. “Provincies doen er goed aan hun contractbeheer en aanbestedingsproces verder te versterken”, zegt Erik Koster, partner bij Exilo.
Toename van rechtmatig handelende provincies
In 2023 handelden vijf van de twaalf provincies onrechtmatig. In 2024 zijn dat er vier. In alle gevallen ging het om overschrijdingen van lasten die niet vooraf waren goedgekeurd door de Provinciale Staten. Opvallend is dat twee provincies deze overschrijdingen als ‘acceptabel’ kwalificeren en ze daarom als rechtmatig beoordelen, ondanks het feit dat ze strikt genomen niet aan de regels voldeden.
Modelverantwoording breder toegepast, maar nog niet uniform
Waar in 2023 de toepassing van de modelverantwoording wisselend was, is er in 2024 sprake van bredere toepassing. Toch blijven er verschillen in inhoud en presentatie. Niet alle provincies nemen een overzichtstabel van geconstateerde onrechtmatigheden op. “Voor een betere vergelijkbaarheid is zo’n tabel essentieel – bij voorkeur met vergelijkende cijfers, zoals de provincie Utrecht dat doet”, aldus Koster.
Verantwoordingsgrens gelijk gebleven met 2023
Twee provincies hanteren nog steeds een verantwoordingsgrens van 3%, net als in 2023. De overige tien provincies gebruiken een grens van 1%. Deze grens bepaalt vanaf welk percentage van de lasten onrechtmatigheden moeten worden gerapporteerd. Hoe hoger de grens, hoe minder snel een afwijking als onrechtmatig wordt aangemerkt.
De Provinciale Staten stellen deze grens vast. Beide provincies met een 3%-grens verklaarden in 2024 rechtmatig te hebben gehandeld. Opmerkelijk is dat bij één van hen ook een grens van 1% toereikend zou zijn geweest.
Afwijkingen in verantwoordingsgrens en toelichtingen
Bij de provincies Drenthe en Limburg valt op dat de verantwoordingsgrens niet aansluit bij het totaal van de lasten inclusief stortingen in reserves. Dit kan wijzen op een omissie in de berekening.
Daarnaast is er niet altijd een consistente aansluiting tussen de toelichtingen en de rechtmatigheidsverantwoording. Zo meldt de provincie Groningen in de toelichting een overschrijding van €4,4 miljoen, terwijl de programmarekening een bedrag van €7,6 miljoen laat zien. Dit verschil wordt niet toegelicht, maar kan van invloed zijn op het uiteindelijke oordeel.
Conclusie
Het totaalbedrag aan onrechtmatigheden is in 2024 aanzienlijk gedaald. Koster: “Hoewel dit leidt tot een positiever beeld, blijven de onderliggende begrotingsafwijkingen fors. Ook het aantal onrechtmatigheden bij aanbestedingen neemt toe en blijft de toepassing van de modelverantwoording inconsistent. De cijfers zijn verbeterd, maar structurele rechtmatigheid vereist méér: beter contractbeheer, duidelijke afspraken en een uniforme wijze van verantwoorden.”
