Kansen en knelpunten van de rechtmatigheidsverantwoording voor waterschappen
Vanaf 2025 moeten waterschappen een rechtmatigheidsverantwoording opnemen in hun jaarstukken. Deze verantwoording, waarin ze zelf rapporteren over de rechtmatigheid van hun baten, lasten en balansmutaties, heeft tot doel de transparantie en verantwoording te vergroten. Nieuw onderzoek door Exilo biedt inzicht in wat deze verplichting betekent voor de 21 Nederlandse waterschappen.
Met de rechtmatigheidsverantwoording wordt de verantwoordelijkheid voor rechtmatig handelen verplaatst van de accountant naar de organisatie zelf. Dit biedt kansen om interne processen te verbeteren, maar legt ook druk op de administratieve organisatie.
“Met de rechtmatigheidsverantwoording worden de verantwoordelijkheden duidelijker”, stelt Erik Koster, partner bij Exilo. “Als organisatie ben je zelf verantwoordelijk voor het aantoonbaar rechtmatig handelen. In de praktijk zie ik dat organisaties de rechtmatigheidsverantwoording aangrijpen om de interne beheersing te verbeteren. Tegelijkertijd merk ik dat het lastig is om te bepalen wanneer rechtmatigheid voldoende is geborgd in processen.”
Hoofdbevindingen van het onderzoek
Exilo heeft de jaarstukken van 2023 geanalyseerd om te onderzoeken hoe waterschappen presteren onder de nieuwe regels. De belangrijkste bevindingen zijn:
Toename van onrechtmatigheid
Als de nieuwe regels in 2023 al waren toegepast, zouden 14 van de 21 waterschappen als onrechtmatig zijn beoordeeld. Onder de oude regels waren dat er slechts drie.
Keuze van verantwoordingsgrens
De keuze van de verantwoordingsgrens (tussen 0% en 3%) heeft grote gevolgen. Bij een grens van 1% zou 67% van de waterschappen als onrechtmatig zijn beoordeeld, terwijl dat bij 3% daalt naar 29%.
Problemen met investeringskredieten
Overschrijdingen van investeringskredieten zijn een belangrijke oorzaak van onrechtmatigheid. Exilo adviseert om deze overschrijdingen op totaalniveau te beoordelen in plaats van per jaarschijf.
Lessen van gemeenten en provincies
Gemeenten en provincies hebben in 2023 als eerste de rechtmatigheidsverantwoording ingevoerd. Hun ervaringen bieden waardevolle lessen voor waterschappen:
- Faciliteer dialoog: Organiseer informatiesessies om het belang van rechtmatigheid te verduidelijken aan het algemeen bestuur.
- Maak proefverantwoordingen: Werk samen met accountants om een proefversie van de rechtmatigheidsverantwoording op te stellen en scenario’s te bespreken.
- Betrek de hele organisatie: Zorg dat rechtmatigheid niet alleen een taak is van financiën, maar leg deelverantwoordelijkheden neer bij andere afdelingen.
Belangrijke aanbevelingen
De onderzoekers van Exilo benadrukken in hun onderzoeksrapport dat waterschappen de volgende stappen kunnen nemen om succesvol met de nieuwe verplichting om te gaan.
“Kies een verantwoordingsgrens die past bij de organisatie en bespreek de impact hiervan met het algemeen bestuur”, zegt Koster. “Zorg daarnaast voor duidelijke afspraken over de rapportage-inhoud in de bedrijfsvoeringsparagraaf, en overweeg een gedegen spendanalyse op aanbestedingen, zodat tijdig kan worden bijgestuurd.”
Conclusie
Exilo concludeert dat de invoering van rechtmatigheidsverantwoording bij waterschappen niet zonder uitdagingen is, maar ook kansen biedt om processen te verbeteren en risico’s eerder te signaleren. Door lessen te trekken uit de ervaringen van gemeenten en provincies kunnen waterschappen deze verplichting omzetten in een instrument voor verbetering.
