Boeren uitkopen kost een fortuin, maar levert nog meer op
Het milieuvriendelijker maken van de Nederlandse landbouwsector kost (heel) veel geld, maar levert op termijn nog meer op. Dat is de belangrijkste conclusie die Ecorys trekt op basis van een maatschappelijke kosten-batenanalyse. In opdracht van Greenpeace onderzocht het bureau drie vergroeningsscenario’s. Afhankelijk van het scenario lopen de jaarlijkse kosten uiteen van €2,3 miljard tot €3,6 miljard, en de opbrengsten van €3 miljard tot €4,9 miljard.
Het is al een tijdje onrustig op het normaal zo stille platteland. Aangekondigde overheidsmaatregelen om de uitstoot van stikstof terug te brengen schieten veel boeren in het verkeerde keelgat en dat steken ze niet onder stoelen of banken. Ondertussen ziet de regering zich gedwongen tot handelen: de Raad van State oordeelde vorig jaar dat de overheid veel meer moet doen om het stikstofprobleem te beteugelen. Naast de weerstand onder de boeren, worden hierbij ook de hoge kosten van drastische maatregelen gezien als obstakel.
Anderzijds zorgt het vergroenen van de sector ook voor flinke baten. De 115 miljoen dieren binnen de veeteelt produceren jaarlijks 75,2 miljard kilo mest, wat de maatschappij opzadelt met enorme klimaat-, natuur- en gezondheidskosten – denk aan het mest- en ammoniakoverschot, de uitstoot van broeikasgassen en fijnstof, water- en luchtverontreiniging, verlies van natuur maar ook het gevaar op besmettelijke dierziektes zoals Q-koorts en longziektes door fijnstof.
Drie scenario’s
Om meer inzicht te krijgen zowel de kosten als baten van een vergroening van de landbouw, vroeg Greenpeace onderzoeks- en adviesbureau Ecorys om drie scenario’s door te rekenen.
In het eerste scenario wordt de huidige veestapel met 45% teruggebracht en gaat de resterende 55% ongewijzigd door. “Scenario 1 laat zien wat er aan maatregelen mogelijk en nodig is als er in de komende 10-20 jaar geen wezenlijke verandering komt in veehouderijmanagement in Nederland; en de inputintensiteit van eiwitten en kunstmest bij de productie van melk, zuivel en vlees en eieren niet verandert”, aldus de onderzoekers.
In het tweede scenario wordt de veestapel ook met 45% verkleind en wordt daarnaast de melk- en rundveehouderij op het huidige grondareaal geëxtensiveerd – oftewel minder intensief geëxploiteerd: “Scenario 2 laat zien wat de maatschappelijke kosten en baten zijn van maatregelen die passen bij het huidige natuurinclusieve kringlooplandbouw-beleid van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel.”
In het derde scenario vindt er een transformatie plaats naar grondgebonden kringlooplandbouw voor melkveehouderij en varkenshouders op 90% van het huidige grondareaal, waarbij de veestapel 73% krimpt: “Scenario 3 laat zien wat de maatschappelijke kosten en baten zijn van een transitie naar 100% biologische productie zowel voor melkveehouderij als voor varkenshouderij. In dit scenario is een beleidsdoel van Greenpeace International verwerkt: 100% biologische melk en vleesproductie wereldwijd in 2050.”
“Duidelijk zichtbaar is dat in de eerste jaren de kosten hoger zijn dan de baten, maar dat na een jaar of tien het omslagpunt wordt bereikt en dat daarna de baten groter zijn dan de kosten.”
Miljardenbal
Voor elk van de scenario’s geldt een looptijd van 20 jaar: in 2040 moet de transformatie naar een groenere landbouwsector zijn voltooid. En elk van de scenario’s kost geld, heel veel geld. Het gaat daarbij voor het overgrote deel om de kosten voor het uitkopen van boeren, maar bijvoorbeeld ook natuurherstel. Het eerste scenario kost €29,2 miljard, het tweede €22,1 miljard en het derde €42,1 miljard. Indien de kosten van het verlies aan arbeidsplaatsen worden meegenomen komt daar respectievelijk nog eens – schrik niet – €23,2 miljard, €24 miljard of €29,2 miljard bij. Dat betekent dat de totale kosten uiteen lopen van minimaal €52,4 miljard tot maximaal €71,3 miljard.
Desalniettemin stellen de onderzoekers dat de baten nog hoger zijn. Ecorys berekende dat de maatschappij in 2018 opdraaide voor maar liefst €8,1 miljard aan gezondheids-, milieu- en klimaatschade. Het overgrote deel hiervan – €6,6 miljard – komt voor de rekening van de veeteelt. Een hervorming van de landbouw kan deze kosten flink drukken. Samen moet dit tot 2040 jaarlijks €3,23 miljard (scenario 1), €2,97 miljard (scenario 2) of €4,91 (scenario 3) opleveren, waarmee ieder scenario winstgevend is, en de opbrengst voor de komende 20 jaar uitkomt op minimaal €59,4 miljard en maximaal €98,2 miljard.
De kosten stoppen, de baten lopen op
Dus ondanks de enorme hoogte van de vereiste investeringen, stellen de onderzoekers dat ze zich binnen 20 jaar terugverdienen: “Duidelijk zichtbaar is dat in de eerste jaren de kosten hoger zijn dan de baten, maar dat na een jaar of tien het omslagpunt wordt bereikt en dat daarna de baten groter zijn dan de kosten.”
Als we nog verder vooruitkijken, wordt het beeld zelfs nog positiever: “Opgemerkt moet worden dat bij een verlenging van de tijdhorizon (dus bijvoorbeeld 30 in plaats van 20 jaar), de baten doorgaan met jaarlijks licht te groeien, terwijl de kosten na het opkoopprogramma uiteindelijk terugvallen naar 0”, aldus Ecorys.
“Onze oproep aan dit kabinet; toon lef, snijd in de veestapel en zorg dat de boer een eerlijke prijs krijgt voor zijn product.”
– Joris Thijssen, directeur Greenpeace
De hoogste tijd
Gewapend met deze cijfers hoopt Greenpeace Den Haag te overtuigen meer daadkracht en ambitie te tonen in het vergroenen van de landbouwsector. “Deze analyse moet coalitiepartijen doen beseffen dat na negen maanden aanmodderen het de hoogste tijd is om de stikstofcrisis op te lossen”, stelt Greenpeace-directeur Joris Thijssen. “Onze oproep aan dit kabinet; toon lef, snijd in de veestapel en zorg dat de boer een eerlijke prijs krijgt voor zijn product.”
Of het kabinet hierin meegaat moet nog maar blijken. Er lijkt tot dusver weinig animo voor het drastisch terugbrengen van de veestapel. D66 kwam als enige met een voorstel voor een halvering. De partij kreeg echter weinig bijval en oogstte vooral veel woede onder de boeren. Het lijkt dan ook niet onwaarschijnlijk dat zij zich met hand en tand zouden verzetten als het kabinet het advies van Greenpeace ter harte neemt. Een sprankje hoop kan wel worden geput uit het onverwacht grote animo voor de recent gepresenteerde uitkoopregeling voor varkenshouders. Waar het kabinet rekende op zo’n 300 geïnteresseerde boeren, hapten er ruim 500 toe.
