De impact van innovatieve gebouwen op de toekomst

Welke trends spelen er in de gebouwde omgeving en wat is de rol van slimme technologie? Peter Popov en Koen van den Belt van Capgemini Invent delen hun visie.

De (her)inrichting van gebouwen

Gebouwen hebben altijd een cruciale rol gespeeld in het bestaan van de mensheid. De oudste constructies dateren van 11.000 jaar geleden; stenen omheiningen gebouwd door jagers en verzamelaars. Archeologen vermoeden dat deze bouwwerken werden gebruikt om vast te houden aan de langzaam veranderende levensstijl in de transitie naar een agrarische samenleving.

Jagers en verzamelaars verloren met de ontwikkeling van de landbouw hun nomadisch bestaan. De innovatieve vooruitgang naar een vaste standplaats en de resulterende stijging in productiviteit had een keerzijde; de eenzijdigheid van werkzaamheden en een grotere kans op overdraagbare ziektes waren bijwerkingen van innovatie waar men geen rekening mee hield.

Momenteel staan we voor heel andere verschuivingen die het herinrichten van de leefomgeving afdwingen. De klimaatcrisis vereist bijvoorbeeld het rap verduurzamen van de gebouwenvoorraad, wat leidt tot ingrijpende aanpassingen aan onze gebouwen. Recentelijk zorgde de coronapandemie ervoor dat we thuiswerken normaal zijn gaan vinden en hebben we onze omgeving hierop aangepast.

De gevolgen van het toenemende werk achter een bureau vergt van ons dat we onze werkplek gezonder inrichten. Parallel aan deze maatschappelijke ontwikkelingen zien we de opkomst van slimme gebouwen: slim ontworpen gebouwen die gebruik maken van technologie en data ten gunste van de gebruikers en de omgeving.

Het is echter de vraag of we de herinrichtingen van onze gebouwen op de juiste wijze adresseren, gezien de dynamische tijd waar we als mensheid in verkeren. Wat zeker is, is dat de ontwikkeling van slimme technologie vordert en de hypermoderne samenleving hiermee in rap tempo verwezenlijkt wordt.

Maken wij op dit kantelpunt wel de juiste beslissingen om niet de nadelige gevolgen van ongecontroleerde vooruitgang te ondervinden, of laten we onszelf net als de jagers en verzamelaars aan ons lot over zonder dat we het door hebben?

Uitdagingen in de gebouwde omgeving

Hoofdzakelijk zijn er drie maatschappelijke ontwikkelingen die invloed hebben op de gebouwde omgeving: verduurzaming, flexibilisering van de werkcultuur en de rol van gezondheid in onze werkomgeving. Dynamieken hierin beïnvloeden elkaar, bijvoorbeeld doordat het duurzaam verwarmen van gebouwen kan conflicteren met comfort.

Buiten de grenzen van de traditionele werkplek zien we hoe thuiswerken ervoor zorgt dat er in plaats van één groot energieslurpend kantoor, meerdere kleine kantoortjes met een in totaal grotere energiebehoefte worden gebruikt. Ook de manier waarop we naar het gebruik van gebouwen kijken verandert: de traditionele 40-urige werkweek op kantoor is bij veel organisaties niet meer gebruikelijk.

Lees ook: Hoe ziet het kantoor van de toekomst eruit?

CO2 neutraal de norm
Een van de redenen dat we onze gebouwen drastisch moeten aanpassen, is omdat gebouwen zorgen voor ongeveer een derde van de wereldwijde CO2-uitstoot. Dit is onder meer te danken aan het feit dat het grootste deel van de gebouwen energie-inefficiënt is.

De Europese Green Deal heeft als doelstelling dat gebouwen energieneutraal moeten zijn in 2050. In aanvulling op toenemende striktheid van wet- en regelgeving die verduurzaming stimuleert zijn er ook sociale bewegingen die ervoor zorgen dat organisaties steeds meer aandacht besteden aan duurzaamheid. 

Zo verkiest 65% van de medewerkers om te werken voor organisaties met een sterk ecologisch bewustzijn, en is 10% van generaties Y en Z zelfs bereid om 10% salaris in te leveren om te werken voor duurzame organisaties.

Gezien het feit dat het pand bij de meeste zakelijke dienstverleners een van de grootste bronnen van uitstoot is, is een duurzaam gebouw niet alleen van belang voor compliance. Het beïnvloedt de competitiviteit van de organisatie, onder andere voor organisaties om serieus genomen te worden in the war for talent.

Lees ook: Duurzame kantoren goed voor 6% hogere huurprijs.

Het nieuwe werkparadigma

Naast deze ecologische invloeden op gebouwen zien we hoe de coronapandemie ertoe heeft geleid dat de tijd die mensen spenderen op kantoren is gehalveerd. Waar medewerkers eerst gemiddeld bijna vier dagen per week naar kantoor gingen is dit nu nog maar anderhalve dag. 

De versnelling van het thuiswerken draait niet alleen om goede faciliteiten op kantoor en thuis, maar ook om het anticiperen op het effect hiervan op de cultuur van organisaties. Werkplekontwerp gaat verder dan esthetiek en is nodig om relaties, innovatie, leren en sociale interactie te bevorderen.

Mensgericht ontwerp draait erom dat gebouwen aangepast kunnen worden op de wensen van verschillende gebruikers, ieder met unieke behoeften. Gebouwen hoeven niet meer one-size-fits-all te zijn en kunnen worden gepersonaliseerd. Ze worden steeds meer een reflectie van de cultuur van organisaties, afhankelijk van de mate van vrijheid en flexibiliteit die wordt geboden aan medewerkers.

Relevant blijven als bedrijf vraagt om vernieuwing, zo ook in de facilitering van moderne werkplekken.

Adaptieve/ademende gebouwen

Een groot risico van veel thuiswerken is hele dagen achter het bureau zitten, een bekende bedreiging voor de gezondheid van mensen. ‘Sick Building Syndrome’ is decennia geleden erkend als reële problematiek onder werknemers met een ondermaatse werkplek.

Daardoor is er steeds meer aandacht voor de invloed van gebouwen op de menselijke gezondheid. Een gezonde werkomgeving kan welzijn en prestaties verbeteren; de arbeidsproductiviteit op kantoren kan tot 9% toenemen door verbetering van de binnenluchtkwaliteit.

Daarnaast kan temperatuur een doorslaggevende factor zijn voor de productiviteit, afhankelijk van de aard van het werk dat wordt verricht. Warmte stimuleert bijvoorbeeld creativiteit en kou is beter voor repetitieve werkzaamheden.

Welzijn en gezondheid vormen ook een criterium voor het beoordelen van de duurzaamheid van een gebouw. Certificeringsmethoden zoals BREEAM en WELL kijken zelfs naar de managementsystemen en de organisaties die in het gebouw in kwestie zijn gehuisvest. De stijging van het aantal certificeringen geeft een beeld van het toenemende belang van een kwalitatief goede werkomgeving. Voor eigenaren om hun gebouw aantrekkelijk te houden voor huurders, of omgekeerd, de eis van gebruikers voor het krijgen van een goede werkomgeving.

De impact van slimme gebouwen op de status quo

Net als de jagers en verzamelaars maken we gebruik van de beschikbare technieken om onze gebouwen zo goed mogelijk in te richten. Echter beschikken we nu over moderne technologie in plaats van louter stenen en hout. Met een holistisch beeld van de effecten van maatschappelijke trends kunnen interventies om de waarde van gebouwen te vergroten beter worden ontworpen.

Het bepalen van de slimme technologie en gebouwconcepten waarin wordt geïnvesteerd moet beginnen bij de gebruikers ervan: technologie afstemmen op de mens. Begrip hiervan is cruciaal voor overheden die de adoptie van slimme gebouwtechnologieën stimuleren.

Zo heeft de EU het programma SmartBuilt4EU geïnitieerd; een programma dat de samenwerking tussen stakeholders in de waardeketen van slimme gebouwen faciliteert, en adviseert in innovatie- en beleidsvraagstukken om een schaalbare uitrol van slimme gebouwen te ondersteunen. De overheid heeft niet alleen als groot vastgoedbezitter, maar ook als inspirator voor andere gebouweigenaren een belangrijke rol te vervullen.

Enkele voorbeelden tonen de diversiteit van het scala van innovatie in de gebouwde omgeving. In Amsterdam staat wellicht dé belichaming van incrementele innovatie in bestaande bouw: ‘The Edge’. Het bedrijf achter het pand, Edge Technologies, richt zich op het realiseren van duurzame en slimme gebouwen door de mens centraal te stellen.

Hoewel The Edge misschien wel het meest slimme gebouw van de wereld is, limiteert het zich tot een conventioneel gebouwontwerp. Het ontwerp richt zich op inzichtelijk maken van data en het optimaliseren van de werkplaats binnen het fysieke gebouw, binnen de bestaande kaders lijkt hiermee het huidige toppunt van slimme technologie bereikt.

Verder van huis wordt gewerkt aan NEOM, een regio in Saudi-Arabië die wordt ontworpen als nieuwe, futuristische samenleving. Een van de bouwwerken binnen deze samenleving is ‘The Line’, ’s werelds eerste verticale stad. Een 170 kilometer lange stad met een doorsnee van 200 meter, de toekomstige woonplaats van maar liefst 9 miljoen mensen.

The Line moet revolutionair zijn voor stedelijke planning: alle primaire voorzieningen op vijf minuten loopafstand, ideale klimaatomstandigheden en een volledig energieneutraal ontwerp. Hoewel scepsis over de duurzaamheid van het project en de toepasbaarheid in de bestaande gebouwde omgeving gepast is, kan The Line symbool staan voor innovatie zonder beperkingen.

Dit kan een rijke bron van inspiratie opleveren voor het herschikken van prioriteiten voor hoe gebouwen worden gebruikt door organisaties, en wat er mogelijk is als we de traditionele indeling van medewerkers, organisaties en gebouwen loslaten.

Bouwen aan een duurzame toekomst

Als we fantaseren over de ideale toekomst van onze gebouwde omgeving gaat dit over hoe we technologie kunnen inzetten voor het creëren van geluk. Aan de ene kant is dit erg tastbaar en relatief snel te realiseren met de inzet van sensoren, artificiële intelligentie en rekencapaciteit. Aan de andere kant gaat het om een meer conceptuele uitdaging, waarin veel vraagtekens over hoe mensen het liefst hun leven leiden het ultieme antwoord verhinderen.

Duurzaamheid, personalisatie en gezondheid zijn randvoorwaarden in het bewerkstelligen van de toekomstige gebouwde omgeving. Het belangrijkste in het configureren van een gebouw is het begrijpen van de gebruiker, de data die voortkomt uit slimme gebouwen is immers niks waard tot het wordt ingezet om de ervaring van de eindgebruikers of de energieprestaties te verbeteren.

Uiteraard zijn er beperkingen in het realiseren van slimme gebouwen: zonder voldoende financiële middelen is de aanschaf van het aantal sensoren zoals in The Edge nooit te halen. Daarnaast is men bij bestaande bouw gebonden aan de fysieke kaders van het pand, waardoor een concept zoals in Saoedi-Arabië ook geen optie is.

Het vergt visie en creativiteit om de waarde van slimme gebouwen te activeren en in het voordeel van de gebruiker te laten werken. Het opstellen van een gefundeerde strategie is de cruciale eerste stap om hier vorm aan te geven. Zo kunnen organisaties de juiste beslissingen maken in het bouwen aan een duurzame toekomst en zorgen we dat we meer grip hebben op de koers van innovatie, waarmee we onze prehistorische voorgangers niet metaforisch achternagaan.

Over de auteurs: Peter Popov is Director Strategie, Innovatie & Transformatie bij Capgemini Invent. Koen van den Belt is werkzaam bij Capgemini Invent als Senior Consultant.