Gemeenten wacht voortrekkersrol in bestrijden tekort ouderenwoningen
Er zijn steeds meer ouderen en deze ouderen wonen steeds langer zelfstandig. Deze twee trends zorgen voor verschillende uitdagingen – denk aan onveilige thuissituaties, toenemende eenzaamheid en oplopende kosten. In het oplossen van dergelijke problemen zien SiRM en Finance Ideas een centrale rol weggelegd voor gemeenten. De mate waarin ze de handschoen oppakken verschilt echter sterk per gemeente, zo concluderen de twee adviesbureaus op basis van een inventarisatie van 339 gemeentelijke woonvisies.
Een van de ontwikkelingen die de komende decennia een grote impact zullen hebben op de Nederlandse samenleving is de doorzettende vergrijzing. De komende 20 jaar groeit het aantal 65-plussers in Nederland met 40% en het aantal 85-plussers zelfs met 115%.
Een daaraan parallel lopende ontwikkeling is dat ouderen steeds langer zelfstandig blijven wonen. Dit heeft verschillende voordelen, met name voor de ouderen zelf. Ze blijven zelfstandiger, behouden veel keuzevrijheid, hoeven geen afscheid te nemen van buren en de buurt en houden hun woonlasten laag. Niet voor niets is er gericht overheidsbeleid om langer zelfstandig wonen te stimuleren.
Tegelijkertijd creëren deze twee ontwikkeling samen ook de nodige uitdagingen. Woningbouwadviseur HEVO berekende onlangs dat de vraag naar ouderenwoningen de komende 20 jaar zal verdubbelen.
Daardoor zal het gebrek aan passende woonvormen ieder jaar verder toenemen, waarmee de veiligheid van ouderen afneemt en de eenzaamheid juist oploopt. Sinds 2010 steeg het aantal personen dat overlijdt na een val met maar liefst driekwart – na correctie voor vergrijzing –, en de helft van de 75-plussers geeft aan zich eenzaam te voelen.
Gezamenlijke inspanning vereist
Het gebrek aan geschikte woonvormen vraagt volgens SiRM en Finance Ideas om een gezamenlijke inspanning van verschillende partijen – denk onder meer aan woningbouwcorporaties en zorginstellingen. Deze noodzaak tot samenwerking compliceert de uitdaging én creëert de behoefte aan een partij die een duidelijke voortrekkersrol neemt. SiRM en Finance Ideas zien gemeenten als de aangewezen partij hiervoor.
“De twee trends van vergrijzing en langer zelfstandig wonende ouderen stellen gemeenten voor een aantal grote maatschappelijke vraagstukken”, stellen de onderzoekers. “Onveilige thuissituaties, toenemende eenzaamheid en oplopende kosten vragen om actie. Met taken en verantwoordelijkheden op zowel de woningmarkt als de zorgmarkt is de gemeente dé partij om de benodigde acties te coördineren.”
Uit de inventarisatie van de 339 gemeentelijke woonvisies komen veel verschillen naar voren. Het thema dat in relatie tot wonen en zorg voor ouderen het vaakst genoemd wordt is ‘langer zelfstandig wonen’, gevolgd door ‘doorstromen’. Ook ‘mantelzorg’ en ‘innovatie en vernieuwing’ komen in de meeste woonvisies aan bod, maar ‘eenzaamheid’ wordt van alle onderzochte thema’s het minst genoemd en ontbreekt in de meeste woonvisies.
Knelpunten
Een aantal gemeenten benoemt duidelijke knelpunten in het komen tot een passend woonaanbod voor ouderen. Die liggen deels in de vraagkant – “wat willen en kunnen ouderen?” – en deels in de aanbodkant – “welke opties zijn er voor ouderen?”.
Het meest genoemde knelpunt aan de vraagkant blijkt een onvoldoende bewustzijn bij veel ouderen van de (kans op) toekomstige zorgvraag, waardoor bij de beslissing waar te (gaan) wonen beperkt wordt geanticipeerd op de toekomstige woon-zorgbehoefte.
Aan de aanbodzijde signaleren gemeenten vooral dat er te weinig woningen zijn die aansluiten op de wensen van ouderen. Andere knelpunten zijn het beperkte aantal woningen op een voor ouderen geschikte locatie (in nabijheid van voorzieningen) en de beperkte transparantie van de markt.
Tegengestelde prikkels
Aangezien deze knelpunten veelal worden veroorzaakt door tegengestelde prikkels, moeten gemeenten volgens de onderzoekers een coördinerende rol spelen in het komen tot oplossingen.
“Er zijn investeringen nodig om tot een passend woonaanbod voor ouderen te komen. Maar de baten van een investering vallen vaak toe aan een andere partij dan de partij die investeert”, leggen ze uit. “Zo kan een zorginstelling efficiëntere en betere zorg leveren in geclusterde woonvormen, terwijl bijvoorbeeld een woningcorporatie daarvoor moet investeren. Of leiden investeringen in het aanpassen van de woning door eigenaren tot een lager beroep op bijvoorbeeld acute zorg die door zorgverzekeraars wordt betaald.”
In het komen tot oplossingen kan een gemeente een terughoudende, bemiddelende of actief sturende rol aannemen. “Bij elke rol passen weer andere instrumenten”, aldus de onderzoekers. “Een facilitator wil bijvoorbeeld belemmeringen wegnemen, en een regisseur geeft leiding. Het belang van de rol van verbinder moet niet onderschat worden, en is relatief eenvoudig te bewerkstellingen met het organiseren van bijvoorbeeld gezamenlijke gesprekken.”
Voor welke rol een gemeente ook kiest, SiRM en Finance Ideas benadrukken dat er nú actie moet worden ondernomen, want één ding is duidelijk: het probleem zal zichzelf niet oplossen. “De twee trends van vergrijzing en langer zelfstandig wonende ouderen zijn onvermijdelijk”, concluderen de twee adviesbureaus.
