‘Schimmig rekenmodel van Revnext kost overheid half miljard’
Het ministerie van Financiën is vorig jaar voor een half miljard de boot ingegaan door het gebruik van een rekenmodel van Revnext, zo stelt journalistiek platform Follow the Money. Een voormalige klant van Revnext – autofabrikant Tesla – zou juist hebben geprofiteerd van de misrekening. Het model wordt nog altijd gebruikt door meerdere ministeries en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Ze zouden echter niet weten hoe het geheime rekenmodel werkt: terwijl de overheid er al €900.000 aan besteedde, is het privaat eigendom van Revnext.
Om elektrisch rijden te stimuleren, geeft de Belastingdienst fiscale voordelen aan rijders van elektrische auto’s. De inschatting van de kosten die hiermee gepaard gaan, maakt de overheid met het zogeheten CarbonTax-model. Hiermee wordt een voorspelling gedaan van het aantal elektrische auto’s dat er de komende jaren bijkomt en de klimaateffecten hiervan. Vorig jaar zat het model er echter naast, en niet zo’n klein beetje.
Terwijl het model inschatte dat er in 2018 11.000 nieuwe elektrische auto’s zouden bijkomen, werden dat er 26.000. De extra kosten komen volgens een berekening van Follow the Money uit op ongeveer een half miljard euro. Dat het grootste deel van dit geld terechtkwam bij Tesla – dat met een marktaandeel van ruim een derde immers de meeste elektrische auto’s verkoopt – maakt de kwestie volgens Follow the Money nog wat pijnlijker: de autofabrikant was ooit klant van Revnext.
Het gebruikte CarbonTax-model werd in 2011 ontwikkeld in opdracht van het ministerie van Financiën door Robert Kok, die destijds voor Ecorys werkte. Hiervoor betaalde het ministerie ruim €81.000. Daarna nam Kok het model mee naar zijn volgende werkgever – adviesbureau PRC – dat op basis van het model ruim €272.000 betaald kreeg. Vervolgens nam Kok het model wederom met zich mee toen hij PRC verliet om in 2016 samen met twee partners Revnext op te richten. Dat bureau werd door het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat (I&W) en het PBL voor ruim €548.000 ingehuurd om het klimaatakkoord door te rekenen.
Kat in de zak huren
Er is geen ingewikkeld model voor nodig om te berekenen dat de overheid in totaal al meer dan negen ton heeft gespendeerd aan het CarbonTax-model. Maar ondanks deze aanzienlijke investering is het model gewoon intellectueel eigendom van Revnext. De overheid lijkt slechts globaal op de hoogte van de werking ervan: zowel bij Financiën en I&W als bij PBL weet men niet goed hoe het model zijn – hoogst controversiële – voorspellingen doet. Terwijl Staatssecretaris Menno Snel van Financiën in reactie op Kamervragen stelde dat zowel onderzoeksinstituut TNO als het PBL het model hebben gevalideerd, hebben beide instituten dit tegengesproken.
“Het kabinet heeft wat uit te leggen nu blijkt dat ze allemaal afhankelijk zijn van een geheim privémodel dat er bij een eerdere voorspelling meer dan 100% naast zat”, stelt Kamerlid Pieter Omtzigt van coalitiepartij CDA. “Nu het ook niet extern gevalideerd is, wil ik graag weten waarom het kabinet dit model vertrouwt om een belangrijke hervorming die miljarden kost, op te baseren.” De verantwoording die werd geschreven over het in opspraak geraakte rekenmodel wekt in dit verband ook weinig vertrouwen op: dit lieten de ministeries over aan Revnext. Niemand minder dan Robert Kok zelf schreef het stuk, samen met enkele collega’s.
Onjuist geïnformeerd
Bovendien bleek onlangs dat Snel het parlement onjuist heeft geïnformeerd. Terwijl hij beweerde dat de opdracht om met het CarbonTax-model te werken openbaar is aanbesteed, blijkt inmiddels dat er sprake was van een ‘meervoudig onderhandse aanbesteding’. Dit was volgens het ministerie van Financiën toegestaan omdat de overheid onder de geldende normbedragen voor openbare aanbesteding bleef. Verder stelt het ministerie dat meerdere bureaus zich hebben ingeschreven en dat de keuze werd gemaakt op basis van “objectieve beoordelingscriteria”. In latere opdrachten van I&W en het PBL in 2018 vond echter helemaal geen aanbesteding plaats.
“Onuitlegbaar dat de regering een black box koopt en geen openbare aanbesteding doet om een goed openbaar model te krijgen. Er hangen namelijk miljarden subsidie vanaf”, stelt Omtzigt, die zich tevens afvraagt of de gunningen wel voldoen aan de wettelijke eisen. Terwijl het kabinet tot op heden volhoudt dat de berekeningen alleen konden worden verricht met het CarbonTax-model, wijst Omtzigt op het bestaan van andere rekenmodellen waarmee de (klimaat)effecten van belastingsubsidies kunnen worden berekend.
Door alle commotie heeft het kabinet inmiddels laten weten op zoek te gaan naar andere modellen. Het contract met Revnext loopt echter nog tot 2020 dus voorlopig wordt het CarbonTax-model gewoon nog gebruikt. Bovendien zijn er ook andere partijen die het model gebruiken, zoals de BOVAG en ANWB. Volgende week mag Robert Kok al wel in Den Haag tekst en uitleg komen geven tijdens een hoorzitting, waarna ook het kabinet zichzelf nader mag verklaren in het interpellatiedebat.