Een terugblik op het PBLQ iDiner: overheid en bedrijfsleven in gesprek

PBLQ bracht recent professionals vanuit de publieke en private sector bijeen om een open gesprek te voeren over hoe de Rijksoverheid het beheer van haar ICT-portefeuille kan verbeteren. Jaarlijks wordt er voor meer dan €73 miljard aanbesteed door de overheid en dit bedrag blijft stijgen. In een ontspannen, inspirerende setting en in een unieke samenstelling werden perspectieven met elkaar gedeeld, ontstonden nieuwe inzichten en werden kansen besproken. 

Onder leiding van Tom Kok, bestuurder en voormalig politicus, en Ton Elias, oud-Kamerlid, gingen de deelnemers met elkaar in gesprek over de mogelijkheden voor een betere samenwerking tussen markt en overheid. Het diner bood de mogelijkheid om open van gedachten te wisselen en van elkaar te leren. Ton Elias was Kamerlid voor de VVD en voorzitter van de tijdelijke Commissie ICT-projecten bij de overheid, die in 2014 haar eindrapport uitbracht. De aanbevelingen van de Commissie hebben onder meer geleid tot de instelling van een Bureau ICT-toetsing (BIT) dat vooraf ICT-projecten doorlicht, zodat het slecht voorbereide projecten af kan blazen.

Vanuit de politiek is er volgens Ton Elias vooral desinteresse voor ICT omdat het belang ervan niet begrepen wordt en er moeilijk politiek mee gescoord kan worden. De overheid en het bedrijfsleven kunnen elkaar ook lang niet altijd goed vinden als het over ICT gaat. Ton Elias: “ICT bedrijven vormen een raar gesloten wereldje. Zij zouden veel meer de discussie met de overheid aan moeten gaan.” Het (ICT-)bedrijfsleven ziet de oorzaak juist bij de overheid liggen. Het is lastig voor bedrijven om bij de juiste mensen van de overheid aan tafel te komen. Dit geldt met name voor het MKB, waar veel bedrijven door de eisen en hoge kosten niet mee kunnen doen aan aanbestedingen. 

Binnen de overheid zou ICT volgens veel deelnemers ook meer prioriteit moeten krijgen. Om goede ICT’ers binnen te halen is het inbouwen van meer flexibiliteit binnen het loongebouw van de overheid nodig. Dus ICT’ers kunnen hiermee in een hoge loonschaal worden geplaatst, zonder dat ze manager zijn. Dit mag al en gebeurt steeds vaker, maar kan nog veel beter. Verder zou het goed zijn als er op het hoogste ambtelijk niveau meer kennis van ICT is. Een andere verandering die door de deelnemers werd aangedragen, is een cultuuromslag binnen het ambtelijk apparaat, namelijk: het organiseren van tegenspraak. Daar is nu te weinig ruimte voor waardoor ICT-projecten kunnen ontsporen.

Aanbestedingen

Het onderwerp aanbesteden riep veel discussie op. De aanbestedingsregels worden als knellend ervaren en de voorwaarden uit de overheidsaanbestedingen onrealistisch. Dit is vaak geen juridisch, maar een organisatorisch vraagstuk. Binnen de aanbestedingswet kan er veel meer dan mensen denken, bijvoorbeeld via een pre-competitieve dialoog. Tijdens het diner werd voorgesteld om hier het heft in eigen hand te nemen. Bij functioneel aanbesteden moet de hand van de bestuurder aan de ploeg en niet die van inkopers, dus laat bestuurders ook op ICT-inkoop sturen. 

Patty Heemskerk, directeur van PBLQ, gaf aan dat er bij het onderwerp opdrachtgeverschap vaak veel focus ligt op wat er niet goed gaat. PBLQ voerde onlangs een benchmark uit naar wat er wél goed gaat bij het opdrachtgeverschap van de overheid – uit de analyse kwamen 21 best practices naar voren, waar overheidsinkoper en anderen van kunnen leren. 

Bureau ICT Toetsing

Aan de orde kwam ook het BIT. Dit is volgens Elias opgericht als tijdelijk instrument om nee te kunnen zeggen tegen onrealistische ICT-projecten en om daarmee een cultuurverandering af te kunnen dwingen. Vanuit de overheid wordt er geworsteld met het BIT. De conclusies die het BIT afgeeft worden volgens een aantal deelnemers niet altijd goed onderbouwd en dat maakt het moeilijk om ervan te leren en er daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. Een gevolg van de komst van het BIT is dat overheidsorganisaties extern advies inhuren over hoe ze projecten door de toetsing heen kunnen krijgen. Ton Elias schrikt hiervan, het is volgens hem nooit de bedoeling geweest dat pre BIT advies een businessmodel zou worden.

Het BIT kan overheidsorganisaties kopschuw maken voor innovatie en creativiteit. Peer reviews en niet openbaar afgeserveerd worden via een BIT-rapport zou volgens een deelnemer ook een oplossing kunnen zijn. Ton Elias benadrukt dat zijn Commissie nooit de bedoeling heeft gehad om de angst voor fouten bij de overheid aan te wakkeren: “Creativiteit doodslaan is iets wezenlijks anders dan doormodderen met iets wat niet werkt.” Het BIT wordt door de deelnemers zeker niet omarmd maar de methodiek wel. Het implementeren van de BIT-regels in de eigen organisatie, zou wel eens de beste oplossing kunnen zijn om het BIT overbodig te maken.

Heemskerk blikt terug op het evenement: “We kijken terug op een geslaagde avond waar met een mooie vertegenwoordiging vanuit de overheid en het ICT-bedrijfsleven, een zeer bevlogen, inspirerende en open dialoog werd gevoerd. Ons eerste iDiner heeft duidelijk voor verbinding gezorgd. Er is beter begrip voor elkaars perspectief ontstaan en er zijn deelnemers met elkaar in contact gekomen die elkaar anders niet zo makkelijk zouden weten te vinden.” 

Gerelateerd: PBLQ legt de strategische focus op I van de informatiesamenleving.