RSM expert: Bedrijfswaardering is lastiger dan ooit
In de overnamemarkt is sprake van een verhoogde activiteit, maar bedrijfswaardering is lastiger dan ooit. Waarde en prijs staan soms ver van elkaar, constateert Jan Vis, adjunct-professor Business Valuation aan Rotterdam School of Management, Erasmus University (RSM).
Hij werd geboren in een familie van ondernemers, werkte jaren voor een Braziliaanse multinational (mijnbouwbedrijf Caemi) en raakte daar als lid van de Raad van Bestuur geïntrigeerd door het fenomeen prijs en waarde van bedrijven. ‘Dat waarde en prijs subjectieve begrippen zijn, leerde ik al snel’, vertelt Dr. Jan Vis (67). Als register valuator stond hij aan de wieg van de postdoctorale opleiding Business Valuation aan de Rotterdam School of Management in 1995, onderdeel van de Erasmus University. Het is de oudste opleiding in zijn soort in Nederland. Als adjunct-professor en programmadirecteur is Vis nog altijd betrokken bij de opleiding. Daarnaast is hij een van de founding partners van Talanton Valuation Services.
Conjunctuur
Vraagstukken in bedrijfswaardering zijn sterk conjunctuurgevoelig, weet Vis. De jaren voor 2008 waren vooral transactiegedreven, maar inmiddels is de verhouding tussen koop en verkoop van bedrijven enerzijds en waarderingen in het kader van geschillen en schadeprocedures anderszijds fifty-fifty. Dit is een gevolg van de economische crisis, maar ook is er sprake van een cultuuromslag. ‘Je ziet in navolging van de Verenigde Staten dat hier de procesbereidheid toeneemt. Vroeger werd het gezien als on-Nederlands om een claim tegen een ander in te dienen, maar het gebeurt veel vaker tegenwoordig.’ Inmiddels is na jaren van crisis een verhoogde activiteit in de overnamemarkt waar te nemen, maar of er ook sprake is van een opleving, waagt Vis te betwijfelen. ‘De pijplijn heeft zich in de crisisperiode gevuld, terwijl de kraan dicht bleef zitten. Een veelgehoorde klacht van kopers was lange tijd dat ze geen financiering konden vinden. De pijplijn komt nu weer op gang, maar het is onduidelijk of deze aan de achterkant ook gevuld wordt.’ Digitalisering van de samenleving verandert verschillende sectoren zoals logistiek en retail ingrijpend, maar maakt ook dat informatie gemakkelijker beschikbaar is. ‘Een gevaar hiervan is dat veel vuistregels, bijvoorbeeld over bedrijfswaardering, voor wetenschap worden versleten.’
Misverstanden
Ondernemers denken vaak, door research op internet, de prijs te kennen van een transactie en passen deze waardering ook toe op hun eigen onderneming. ‘Dit is een van de meest voorkomende misverstanden die ik tegenkom. Ik vraag dan wel eens: ‘Je weet de prijs wel, maar weet je ook hoe die betaald is?’ Het maakt bijvoorbeeld veel uit of dit nu is of over tien jaar, contant of in aandelen. Als je alleen de uitkomsten ziet zonder dat je weet hoe deze tot stand zijn gekomen, kan informatie misleidend zijn.’ De aard van bedrijven die van eigenaren verwisselen verandert bovendien, doordat de stabiliteit die veel bedrijfstakken lange tijd kenmerkte verdwenen is. ‘Neem een bedrijf als Blackberry, dat enkele jaren geleden nog aan de top stond. Het lijkt wel of het hele proces van opgaan, blinken en verzinken zich in een versneld tempo afspeelt.’
Het moge duidelijk zijn: toenemende onzekerheid maakt bedrijfswaardering lastiger. ‘In ons vak probeer je naar de toekomst te kijken. Daarom moet je ook steeds weer de inzichten die je hebt opgedaan, in een ander tijdsgewricht herijken. Natuurlijk, bepaalde kennis staat altijd vast. Aan de zwaartekracht zal niet snel getwijfeld worden. Economie is echter een mensenwetenschap. Mensen handelen op impulsen, op emotie, en vertonen daardoor een sterk wisselend gedrag.’ Zo kijkt bijvoorbeeld de jongere generatie heel anders naar een bedrijf als eigendom dan voorgaande generaties. ‘Zij zien het als een tijdelijk bezit, iets waar je heel gemakkelijk afstand van doet. Timing is ook steeds belangrijker geworden bij de verkoop van een bedrijf. Nu moet je het moment nemen als het zich voordoet. Dat maakt planvorming op lange termijn lastig.’
Make or buy
Aan de onderkant van het bedrijfsleven zijn veel ondernemingen die weinig economische waarde hebben en nauwelijks verkoopbaar zijn. Het bedrijf levert een inkomen op, maar het ‘extraatje’ zit er nauwelijks in. ‘Dit betreft veel middenstanders. De crisis op de vastgoedmarkt heeft de afname van overnameactiviteit in deze sector nog verder versterkt.’
Bedrijven die wel verkoopbaar zijn, zijn in een nichemarkt actief of hebben een competitive advantage. Dit zijn vaak innovatieve technologische start-ups die snel een groot deel van de markt pakken. De overname van zo’n bedrijf kan een manier zijn om een voorsprong op de concurrentie op te bouwen. ‘Daar zit meteen zo’n beetje het probleem met waarderen. Een grote partij als Google kan gemakkelijk veel geld betalen voor ontwikkelingen van anderen. Voor hen is het een make or buy beslissing. Je kunt je afvragen wat de werkelijke waarde van een bedrijf dan is.’
In het vak van bedrijfswaardering is het belangrijk om de begrippen waarde en prijs van elkaar te scheiden. ‘Mensen handelen om hun positie te verbeteren; dat is de essentie van economie. Je moet je echter ook bedenken dat de waarde van geld voor een partij met diepe zakken anders is dan voor een ondernemer die een overname nog moet financieren.’ Vis geeft zijn studenten daarom mee dat ze zich voldoende moeten verdiepen in de achtergronden en motieven van de opdrachtgever. ‘Het kunnen zien, kunnen meebeleven wat de opdrachtgever wil, is zeer belangrijk. Maar ik hoop daarbij altijd dat je met je hoofd in de wolken kunt lopen en met je voeten op de grond. De vergezichten die je opdrachtgever ziet, moet je terug kunnen brengen tot verwachtingen die in de realiteit doorgerekend kunnen worden.’
Bekijk deze pagina voor meer informatie over de opleiding Business Valuation van Rotterdam School of Management, Erasmus University.
