Alfa: Familiestatuut helpt familiebedrijven bij overdracht

De circa 200.000 familiebedrijven in Nederland zorgen voor minimaal 40% van de werkgelegenheid en minimaal 40% van het bruto nationaal product. Ze vormen een belangrijke en betrouwbare factor in de Nederlandse economie.

Gedurende de financiële crisis van de afgelopen jaren waren het vooral de familiebedrijven die niet in de problemen kwamen en zichzelf staande wisten te houden. Niet in de minste plaats vanwege hun veelal gezonde financiële posities. En dat is niet verwonderlijk. Het familiebedrijf denkt immers niet in termen van korte termijn, maar in termen van generaties. De familieleden vormen het bedrijf. Alle investeringen in de onderneming, vormen ook investeringen in de betrokken familie. Dat maakt familiebedrij­ven ook zo bijzonder. En die status moeten we koesteren.

Verschil met een ‘normaal’ bedrijf
Volgens de gangbare theorie is ondernemen ‘het organiseren van arbeid en kapitaal met als doel het maken van producten en/of het leveren van diensten met het oogmerk winst te maken (noodzakelijk voor het voortbestaan)’. Deze definitie van ondernemen  is ook van toepassing op familiebedrijven. Bij familiebedrijven hebben we echter, te maken met een aanvullend aspect: de betrokkenheid van de familie. Voor het voortbestaan van familiebedrijven zal dus een evenwicht moeten worden gevonden tussen familie-, eigenaars- en ondernemingsbelangen. Als dit evenwicht eenmaal wordt gevonden blijken familiebedrijven succesvolle ondernemingen met een stabiele basis, ook in tijden van recessie. 

Zoektocht naar evenwicht
Belangrijke vraag voor familiebedrijven is dan ook hoe zij dit genoemde evenwicht kunnen vinden en (liefst generaties lang) kunnen vasthouden. Of met andere woorden: hoe kunnen zij een belangrijke basis leggen voor een goede bestuursstructuur, zodat:

• familieleden-eigenaren zich in ruime mate betrokken voelen zonder op enig moment het idee te hebben dat met hun geïnvesteerde vermogen verkeerd wordt omgegaan, en;
• directieleden (familie- en niet-familieleden) de mogelijkheden en ruimte krijgen om te kunnen ondernemen, zonder op enig moment het gevoel te hebben dat de familie hen steeds moet controleren. 

Een zoektocht naar dit evenwicht  speelt in vrijwel alle familiebedrijven. Een goed hulpmiddel daarbij is het familiestatuut. Het gebruik van het familiestatuut dateert al van eeuwen terug. Een heel bekend voorbeeld is de familie Mitsubishi (Japan), welke familie de belangen en de zoektocht naar een evenwicht tussen het bedrijf en de familie al eind 18de eeuw onderkende.

Een meer recent voorbeeld is de Familie van Eerd, de eigenaar van supermarktketen Jumbo. Zij hebben een speciaal familiestatuut laten vastleggen waardoor Jumbo niet uiteen kan vallen door de verschillende belangen die spelen rondom het bedrijf en de familie. Ondanks de harmonie waar nu sprake van is heeft men er toch voor gekozen om tot een familiestatuut te komen.

Karel van Eerd, pater familias van de familie, gaf onlangs aan: “Een dik dossier met daarin tientallen scenario’s voor situaties die in familiebedrijven voor een hoop ellende kunnen zorgen. Dat heb ik samen met de kinderen exact laten vastleggen. Wat dient er te gebeuren als één van hen zijn aandelen wil verkopen of als er eentje naar Indonesië verhuist? Dat soort dingen.”

Het familiestatuut
In een familiestatuut (of familiereglement) worden regels en afspraken vastgelegd over hoe de familie met het bedrijf en elkaar wil omgaan. Familiestatuten kunnen zich in verschillende verschijnings-vormen voordoen. Zo kan het familiestatuut zich in sommige gevallen beperken tot een beschrijving van familiewaarden, en de visie van de familie ten aanzien van het bedrijf, op slechts één pagina. Maar het kan ook een omvangrijk rapport zijn waarin specifieke spelregels en beleid aangaande de rol van de familie in het bedrijf staan beschreven. Deze beschrijving kan heel diepgaand zijn. 

De kern is echter altijd de belangenbehartiging van de familie. Wat wil de familie met het bedrijf, of met andere woorden: Wat zijn de doelen van de familie ten aanzien van het bedrijf? Het familiestatuut is dus een familiebedrijfsplan opgesteld door de gezamenlijke ondernemers en betrokken familieleden. Voorbeelden van onderwerpen die in het familiestatuut aan bod komen zijn de beloning van familieleden die in het bedrijf werken, het dividendbeleid en de eventuele toetreding van de volgende generatie. Op deze wijze kan het familiestatuut nadrukkelijk bijdragen aan het toekomstig succes van familiebedrijven.

Proces belangrijker dan het eindproduct
De gesprekken en (ronde tafel) sessies om te komen tot een familiestatuut vormen een uitnodigende ‘setting’ voor de familieleden om onderling van gedachten te wisselen over de toekomst van het bedrijf. Problemen en vragen worden openhartig met elkaar gedeeld en besproken om zo onderling commitment en betrokkenheid te krijgen over de toekomst van het familiebedrijf en de rol van alle familieleden daarin. Deze gesprekken maken dat de betrokkenen gaan nadenken over de toekomst van het bedrijf en de eigen rol daarin, het proces om te komen tot een familiestatuut is dus veel belangrijker dan het eindproduct zelf. 

Een artikel van Christiaan Buis, juridisch overname adviseur bij Alfa Accountants & Adviseurs.