Rapport: Vijf uitdagingen voor een toekomstbestendige Publieke Omroep
Hoe blijft de Publieke Omroep relevant in een snel en ingrijpend medialandschap? Met deze vraag klopte het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan bij Andersson Elffers Felix. Het bureau destilleerde drie hoofdtrends waartoe de Publieke Omroep zich moet verhouden en vijf uitdagingen waarop koers gekozen moet worden.
Anno 2022 is de rol van de media in de samenleving misschien wel groter dan ooit. Van smartphones tot tablets, televisie tot internet, social media tot streamingdiensten en radio tot podcasts – media zijn alomtegenwoordig.
Tegelijkertijd veranderen zowel het medialandschap als de bredere samenleving in hoog tempo. Zeker voor traditionele mediakanalen als de Publieke Omroep is het daarom essentieel om voortdurend te kijken naar mogelijkheden om de eigen continuïteit duurzaam te borgen in het internationale krachtenveld.
Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) vroeg Andersson Elffers Felix (AEF) om een toekomstverkenning uit te voeren met als doel het aandragen van bouwstenen voor strategische politieke besluitvorming.
Drie trends
Op basis van een uitgebreide document- en literatuurstudie identificeerden AEF-onderzoekers Maarten van Poelgeest, Dennis Van Den Berg, Maxime Dekkers, Koen van Wijk en Tom Hoogerduijn Strating drie hoofdtrends waartoe de Publieke Omroep zich moet verhouden.
Ander mediagebruik
Ten eerste het veranderende mediagebruik en -landschap. “Het publiek kijkt en luistert minder lineair, technologische ontwikkelingen vergroten mogelijkheden voor het doorlopend ontstaan van nieuwe platforms en diensten, en het contentaanbod vergroot”, aldus AEF.
Veranderende samenleving
Ten tweede verandert en fragmenteert de samenleving anders dan voorheen, onder meer door ontzuiling en hyperdiversiteit. “Er zijn minder duidelijke ‘stromingen’ zichtbaar in de samenleving. Het is voor omroepverenigingen steeds minder makkelijk om de verscheidenheid van de Nederlandse bevolking te representeren. De afgelopen jaren is het aantal omroepverenigingen gegroeid.”
Vertrouwen
Ten derde is kennis in deze “diffuse informatiesamenleving” meer beschikbaar én betwistbaar dan ooit. “In de veelheid van aanbod van (des)informatie en bronnen, is het voor het publiek niet altijd makkelijk om betrouwbaarheid en kwaliteit te beoordelen. Hoewel het vertrouwen in de Publieke Omroep in Nederland relatief hoog is, bestaat er wantrouwen in instituties, wetenschap en media bij bepaalde groepen in de maatschappij.”
Vijf uitdagingen
Uiteraard hangen deze drie trends nauw met elkaar samen. Opgeteld schetsen ze een zeer uitdagend medialandschap. In het licht van de drie ontwikkelingen onderzocht AEF sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor de Publieke Omroep in een SWOT-analyse. Op basis daarvan destilleerden de onderzoekers de vijf belangrijkste uitdagingen voor een toekomstbestendige Publieke Omroep.
De eerste betrekt zich op de organisatie: “Hoe blijft de landelijke Publieke Omroep wendbaar genoeg om met gepaste snelheid te kunnen opereren in een omgeving waarin verandering de norm is geworden? En wat betekent dat voor haar eigen organisatie?”
Vanuit de onderkenning dat de huidige organisatievorm niet meer voldoet, beschrijft AEF twee opties. Optie 1: de NPO en omroepen blijven naast elkaar bestaan met één centraal beslissingspunt en budget en voldoende ruimte voor variatie en diversiteit, waarbij het aantal omroepen wordt gemaximeerd op zes. Optie 2: één landelijke Publieke Omroep, waarin de bestaande omroepen worden omgevormd tot productiehuizen.
Ten tweede de sturing: “Hoe kan het ministerie van OCW sturen vanuit publieke waarden, met voldoende professionele autonomie voor de Publieke Omroep om daar zelf invulling aan te geven?” Op dit punt adviseert AEF om te kiezen voor “sterkere sturing eens in de vijf jaar door OCW vanuit heldere publieke waarden en een duidelijke opdracht voor de Publieke Omroep”.
Dit vraagt onder meer om het verder expliciteren van de opdracht van de Publieke Omroep en meer professionele autonomie in de invulling aan deze opdracht. “Doel moet zijn om het goede gesprek te kunnen voeren over in hoeverre op een goede manier invulling wordt gegeven aan de media-opdracht en hier gezamenlijk in te leren.”
De derde uitdaging – het aanscherpen van de opdracht – sluit hierop aan: “Welke keuzes moeten worden gemaakt om verder te verhelderen wat van de Publieke Omroep wordt verwacht? Wanneer meer professionele autonomie gegund wordt aan de Publieke Omroep, is het belangrijk dat de minister de Publieke Omroep een heldere opdracht meegeeft.”
De onderzoekers adviseren specifiek om de opdracht aan te scherpen op een viertal punten: het toevoegen van ‘samenbrengen’ als functie, het heroverwegen met welk doel wel of geen amusement moet worden geproduceerd, het al dan niet uitbouwen van de nieuwsfunctie en het expliciteren van de functie als aanjager van de Nederlandse creatieve industrie.
Uitdaging vier betreft een breed bereik: “Hoe kan de Publieke Omroep een breed bereik behouden en vergroten bij groepen die zij nu minder bereikt? Hoe blijft zij vindbaar in de grote hoeveelheid aanbod in het veld en in hoeverre en op welke manier moet zij op steeds meer kanalen en platforms aanwezig zijn?”
Binnen de bestaande opdracht om een breed bereik te realiseren “lijkt het onontkoombaar dat de Publieke Omroep zich moet manifesteren op non-lineaire en online platforms”, aldus de onderzoekers. Ze moedigen aan hier sterk op te blijven inzetten, onder meer door NPO Start verder uit te bouwen en te mikken op een grotere aanwezigheid online: “Experimenteer en neem risico’s.”
Tot slot de maatschappelijke verankering, die volgens AEF moet worden geborgd en versterkt: “Hoe zorgt de landelijke Publieke Omroep ervoor dat ze verankerd blijft in de Nederlandse samenleving en relevant blijft voor iedereen?”
Het bureau adviseert om dit vraagstuk mee te nemen in de organisatie van het bestel (uitdaging 1). Ook de Publieke Omroep zelf kan blijven zoeken naar sterkere maatschappelijke verankering, bijvoorbeeld door betere samenwerking met regionale omroepen en maatschappelijke organisaties en het inzetten van technologie om de interactie aan te gaan met het publiek.
Niet kiezen is ook kiezen
Aan de hand van deze vijf uitdagingen moet een “heldere en samenhangende koers” worden gekozen. “Het gaat veelal om keuzes die niet nieuw zijn. Ze zijn in recente, maar ook eerdere rapporten en publicaties aan de orde gesteld”, aldus AEF.
De keuzes zijn tot nu toe echter niet (krachtig) gemaakt, terwijl de uitdagingen ondertussen “alleen maar urgenter zijn geworden gezien de continue en snelle ontwikkelingen in de context van de Publieke Omroep”, waarschuwt het bureau: “Niet kiezen en uitstellen is ook kiezen, met het gevaar dat de Publieke Omroep haar nog steeds sterke positie snel kwijtraakt.”
Het rapport is eind vorig jaar met de Mediabegrotingsbrief van het Ministerie van OCW meegestuurd naar de Tweede Kamer. Verantwoordelijk staatssecretaris Gunay Uslu liet in haar begeleidende brief weten dat ze inhoudelijk op het rapport wil ingaan in de zomer van 2023, als het Adviescollege landelijke publieke omroep zijn advies uitbrengt.
Meer weten? Download het rapport ‘Koers kiezen: Vijf uitdagingen voor een duurzame Publieke Omroep’ op de website van AEF.
