ICT-wapenwedloop gaande tussen criminelen en opsporing
Ondermijning en als gevolg daarvan de toenemende verwevenheid tussen onder- en bovenwereld staat momenteel sterk in de belangstelling. Dit mede door het leuke boekje hierover van Jan Tromp en Pieter Tops dat enige tijd geleden verscheen. De rol die ICT bij ondermijning en de bestrijding ervan speelt, krijgt vaak minder aandacht en dat is onterecht in mijn ogen.
Het is moderne (netwerk)technologie die zorgt dat ondermijning op grote schaal kan plaatsvinden. En tegelijkertijd zoekt de overheid de oplossing voor een belangrijk deel ook in diezelfde technologie. ICT is daarmee deel van het probleem en van de oplossing. Mijn stelling in dit blog is dat de overheid en criminelen sterk op elkaar lijken voor wat betreft het gebruik van ICT wanneer het gaat om ondermijning en de bestrijding ervan, maar dat de overheid altijd in het nadeel is.
Het minst spannende is dat ze allebei moderne ICT, tools en gadgets gebruiken. Criminelen om hun criminaliteit te plegen en politie en justitie om dit tegen te gaan. Denk aan de inzet van robottechnologie, drones en andere vormen van cameratoezicht. Interessanter is dat beide partijen ook volop inzetten op het gebruik van netwerktechnologie. Deels ook om de eigen criminele- dan wel opsporingsactiviteiten effectiever uit te voeren, deels ook om informatie verborgen te houden, dan wel juist boven water te krijgen.
Bij criminelen zien we bijvoorbeeld dat ze netwerktechnologie gebruiken voor de communicatie binnen het eigen criminele netwerk. Zo blijkt uit politieonderzoek dat de onderwereld massaal gebruik maakt van zogenaamde PGP telefoons die werken met een versleuteld protocol waardoor ze niet of heel moeilijk af te luisteren te zijn. Daarnaast vormt witwassen een belangrijk motief voor het gebruik van netwerktechnologie. Een ‘mooi’ voorbeeld is het rapport van enige maanden geleden waarin fijntjes wordt beschreven hoe Russische ‘miljardairs’ via 732 banken tussen 2010 en 2014 ten minste $20 miljard dollar vanuit Rusland hebben witgewassen.
Op haar beurt maakt de overheid ook volop gebruik van nieuwe (netwerk)technologie en in het verlengde daarvan van ontwikkelingen als de toepassing van Big Data en dergelijke. Maar behalve voor directe opsporing wordt netwerktechnologie vooral ook gebruikt voor het verbeteren van het inzicht in de ondermijnende problematiek bijvoorbeeld door het opstellen van zogenaamde ‘ondermijningsbeelden’ waarin ook informatie wordt betrokken van partijen buiten het traditionele veiligheidsdomein, zoals bijvoorbeeld de Belastingdienst. Ook wordt netwerktechnologie gebruikt om de ‘informatiepositie’ van de afzonderlijke overheidsorganisaties te versterken.
Verschillende belangen
Er lijkt welhaast een ‘wapenwedloop’ te zijn tussen criminelen en de opsporing in de toepassing van nieuwe ICT mogelijkheden om elkaar te slim af te zijn. De overheid is hierbij in mijn beleving wel in het nadeel. En wel om verschillende redenen.
Omdat de overheid altijd rekening moet houden met privacyaspecten en criminelen niet. Vooral wanneer het gaat om het verwerken van grote hoeveelheden data of het uitwisselen van informatie tussen organisaties kan dat soms lastig zijn.
Omdat je het in de opsporing vaak niet redt met alleen ‘harde’ data. De overheid wint zonder hulp van burgers en ondernemers (die signalen geven) de strijd tegen ondermijning niet. De vraag is nu vooral hoe je ‘harde’ informatie zoals vastgelegd in allerlei systemen en dit soort ‘zachtere’ informatie (die veel minder in systemen terecht komt) aan elkaar kunt koppelen.
Omdat de overheid nog andere belangen heeft dan de aanpak van ondermijning, waar ze rekening mee moet houden. En vol inzetten op de aanpak van criminaliteit schaadt dan mogelijk een aantal van deze andere belangen. Zo zijn er de laatste jaren verschillende voorstellen voor veiligheidswetten gedaan en volgens de brancheorganisatie van ICT-bedrijven in NL ondermijnen die wetten het vertrouwen in de ICT. Nederland ICT benadrukt dat de kabinetsplannen niet goed zijn voor het vertrouwen in ICT, het vertrouwen in bedrijven en het vertrouwen in de overheid.
Kortom: zoals altijd staat de overheid voor meerdere belangen en doelstellingen tegelijkertijd. Er moeten altijd meerde waarden gerespecteerd worden op hetzelfde moment. Denk aan rechtsgelijkheid, rechtszekerheid en rechtmatigheid en doelmatigheid, doelgerichtheid en doeltreffendheid. En dat is goed en zo moet het zijn. Wel moeten we dan ook bereid zijn om te accepteren dat de overheid, ook ten aanzien van de inzet van ICT, kampt met grote uitdagingen waar het gaat om de aanpak van ondermijnende criminaliteit. En wat meer begrip hiervoor lijkt wel op zijn plaats.
Een artikel van Marcel Thaens, Principal Adviseur bij PBLQ, een adviesbureau voor de publieke sector.
