Squarewise helpt gemeenten bij Woonlastenexperiment
In vijf gemeenten wordt een experiment opgezet om woon- en huurlasten te beperken. Transitiebureau Squarewise begeleidt initiator Platform31|Energiesprong en het G32-stedennetwerk hierbij.
Stijgende prijzen belastend
De woningmarkt komt steeds meer onder druk te staan. Het percentage dat huurders gemiddeld aan wonen uitgeven is in de afgelopen drie jaar met 10% vermeerderd. Het komt erop neer dat in een gemiddeld huishouden een derde van de inkomsten regelrecht naar de woonlasten gaan, en voor huishoudens die het met een minimum moeten doen ligt dit zelfs op 45%. Deze kosten zullen in de komende jaren alleen maar stijgen, en zijn daarbij fluctuerend – wat als gevolg kan hebben dat bewoners door onverwachte, externe factoren een groter deel van hun inkomsten kwijt kunnen raken. Deze situatie wordt voor een grote groep bewoners een steeds groter probleem.
Woonlastenexperiment
Met dit in het achterhoofd besloten Energiesprong en het G32-stedennetwerk onlangs om het zogeheten ‘Woonlastenexperiment’ in het leven te roepen. Doelstelling is om de woonlasten van woningbezitters te verlagen door het toepassen van een systeemaanpak. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar huur / hypotheek en energielasten, maar ook bijvoorbeeld gemeentelijke belastingen, waterschapslasten, (zorg-)verzekeringen, OZB en rioolrechten. Zo kunnen investeringen die de ene partij doet om woonlasten te verlagen, vaak zorgen voor dalende kosten bij een andere partij.
Toch worden deze besparingen in de praktijk te weinig benut doordat partijen onvoldoende samenwerken. Om de aanpak sluitend te krijgen wordt de business case daarom ontwikkeld in samenwerking met verschillende publieke en private organisaties, waaronder huurdersverenigingen, banken, netbeheerders, waterschappen, gemeenten en corporaties. Naast het opstellen van een gezamenlijke business case moeten de experimenten ook uitwijzen welke belemmeringen vanuit de overheid aanwezig zijn, en kijken welke maatregelen hieromtrent getroffen kunnen worden.
Squarewise
Om het Woonlastenexperiment in goede banen te leiden hebben Energiesprong en G32 Squarewise ingeschakeld, een Amsterdams bureau dat gespecialiseerd is in het begeleiden en versnellen van duurzame transities. Om meer te weten over de rol en bijdrage van Squarewise stelde Consultancy.nl vijf vragen aan Leonie van der Steen, partner bij Squarewise en als programmamanager betrokken bij de opdracht.
Wat is precies jullie taak?
Uit het netwerk van de G32 hebben we vijf gemeenten bereid gevonden te experimenteren met nieuwe oplossingen voor continu stijgende woonlasten. Wij helpen ze tot een haalbare afbakening te komen, wijzen procesbegeleiders toe die de gemeenten helpen echt tot een andere werkwijze te komen en zorgen voor kennisuitwisseling en -vastlegging. Kortom; we hebben het experiment opgezet en voeren nu het programmamanagement. De waarde die wij toevoegen in het project zit echter vooral in het aanzetten tot een andere denkwijze.
Een voorbeeld: een snelle analyse van de jaarcijfers van één van de gemeenten toonde aan dat € 200 miljoen per jaar, bijna een derde van de begroting, uitgegeven werd aan het ondersteunen van mensen met een minimum inkomen. Dit bedrag nam bovendien jaarlijks toe. Stel dat we deze kosten over zeven jaar teruggebracht hebben naar € 150 miljoen. Is het dan gek om gedurende zeven jaar 1% van deze besparing – € 3,5 miljoen – in te zetten voor het mogelijk maken van die besparing? Nee, maar het opent wel de ogen voor radicalere mogelijkheden.
Wat gaf Energiesprong en het G32 de doorslag om voor Squarewise te kiezen?
We werkten al eerder voor Energiesprong, onder andere voor de projecten Slim&Snel en de Woonbundel. We vinden elkaar in de overtuiging dat de bouwsector een sprong kan maken naar een duurzamere en toekomstbestendige sector, maar dat iemand het voortouw moet nemen. De Energiesprong neemt die rol. Op basis van een helder strategisch doel – het creëren van een markt voor woningen zonder energievraag – experimenteert ze met projecten in de praktijk om te laten zien dat het kan. Squarewise vervult voor haar cliënten dezelfde rollen; soms strategieontwikkeling, soms het begeleiden van doorbraakprojecten, maar altijd met als doel om een transitie te versnellen. Dat doen we dus ook graag voor de Energiesprong.
Het is wel een idealistisch streven. Hoe brengen jullie de verschillende partijen bij elkaar?
De woonlastenproblematiek grijpt breder om zich heen dan je zou denken. Partijen als energiemaatschappijen, zorgverzekeraars en telefonieaanbieders lopen inkomsten mis omdat bewoners hun maandelijkse lasten niet kunnen betalen. Gemeenten besteden veel geld om mensen uit te schulden te helpen en te houden. Veel partijen hebben er baat bij dat er een oplossing komt en zijn vaak zeer bereid mee te denken over haalbare verdienmodellen. De oplossing proberen we lokaal te realiseren; afhankelijk van de afbakening zijn dat welzijnsorganisaties, lokale ondernemers of landelijke partijen op zoek naar een pilotlocatie. Uiteindelijk vragen we mensen om mee te denken om tot een innovatieve oplossing voor een groot maatschappelijk probleem te komen. Er zijn weinig mensen die daar ‘nee’ tegen zeggen.
Het project is inmiddels al zeven maanden onderweg. Hoe concreet zijn de business cases? Valt er een voorbeeld te geven van een initiatief?
De business cases zijn bedoeld om de betrokken partijen te laten zien dat er meerwaarde te halen is. Zodra dat gebeurd is, gaan we de oplossingsrichtingen daadwerkelijk uitproberen. Het is tenslotte een experiment. We schatten het effect van de oplossingen in over een looptijd van 30 jaar. Door slim te combineren kan soms ook al bespaard worden. In Zwolle wil een corporatie een aantal woningen renoveren naar een niveau zonder energierekening. Het waterschap denkt geld te kunnen besparen als de woonomgeving meer water kan vasthouden en de gemeente wil investeren in het verbeteren van de openbare ruimte. Door de drie opgaves te combineren, worden meerdere belangen gediend tegen lagere kosten. Uiteindelijk vertaalt zich dat tot stabiele of zelfs lagere maandelijkse lasten voor de bewoner. Vervolgens kan in de renovatieplannen ruimte geboden worden aan lokale ondernemers die een wijkdienst willen aanbieden, zoals een gedeelde portiekwasmachine, of stadslandbouw. Dat draagt bovendien bij aan het verlichten van sociale problemen in de wijk zoals onveiligheid, of een gebrek aan sociale cohesie.
Tot slot, wanneer is het Woonlastenexperiment geslaagd?
We merken dat de belangrijkste knelpunten in de fundamenten van het huidige systeem zitten. De manier waarop gemeenten doorgaans hun organisaties hebben ingericht - beleid wordt ontwikkeld binnen specifieke domeinen - is een serieuze barrière voor nieuwe oplossingen die integraliteit vragen. Het realiseren van een levensloopbestendige woning zonder energielasten, tochtproblemen en met een waterbergende functie draagt bij aan doelstellingen van zowel de afdelingen ‘Milieu’, ‘Zorg en Welzijn’ en ‘Wonen’. De bijbehorende budgetten van de afdelingen zijn vaak gereserveerd en kunnen niet zomaar benut worden. Wat ons betreft zijn de experimenten geslaagd als ze gemeenten helpen om deze barrières te slechten op zo’n manier dat ook andere gemeenten het voorbeeld kunnen volgen. Dat zou echte impact hebben en dat is waar wij onszelf in al onze projecten op afrekenen.
