Hoe creëer je maatschappelijke impact met digitale transformatie?
Van iPhones tot Tesla’s en TikTok tot Amazon – digitale transformatie heeft de consumentenwereld de laatste decennia op zijn kop gezet. Ondertussen stapelen de maatschappelijke uitdagingen zich echter op – van klimaatverandering tot ongelijkheid en van woningnood tot polarisatie. Het roept de vraag op: hoe zit het met het potentieel van digitale innovatie om ook maatschappelijke impact te maken? We spraken erover met Joost van Lier van VKA.
In 2004 stond Lego aan de rand van de afgrond. De eeuw van social media en smartphones was aangebroken – was er in dit digitale tijdperk nog wel ruimte voor de ouderwetse plastic bouwsteentjes van de Deense speelgoedmaker?
Absoluut, kunnen we een kleine 20 jaar later concluderen: de omzet van Lego is sinds dat dieptepunt vertienvoudigd. Een belangrijk deel van het geheim achter de wonderbaarlijke wederopstanding? Het omarmen van digitaal.
“Ook al blijft het fundament van Lego’s succes gebouwd op fysieke steentjes, het bedrijf begreep dat het de kracht van digitaal moest omarmen om te overleven in de 21e eeuw”, vertelt Joost van Lier, managing consultant Strategie & Architectuur bij Verdonck, Klooster & Associates (VKA).
“Lego herstructureerde zijn enterprise-IT-systemen én creëerde een digitaal platform waarop fans eigen gemaakte ontwerpen kunnen indienen”, legt hij uit. “Bij voldoende steun neemt Lego die in productie. Ook zette het een sterker licentiemodel in. En kijk eens waar het bedrijf nu staat.”
Meerwaarde creëren
Het demonstreert dat digitale transformatie ook van grote waarde kan zijn voor bedrijven die zich bewegen binnen de fysieke wereld. Maar hoe zit het met de publieke sector? Vaak krijgen overheden en andere publieke partijen te horen dat ze een voorbeeld moeten nemen aan de private sector – maar is het echt zo eenvoudig?
“Nee”, stelt Van Lier kort maar krachtig vast. Als consultant bij VKA weet hij waar hij het over heeft: het bureau is gespecialiseerd in het helpen van publieke organisaties om met digitalisering uitdagingen op te lossen.
“Als publieke instelling heb je met veel meer factoren rekening te houden”, zegt Van Lier over de extra uitdagingen van zijn werkveld. “Je kunt als gemeente bijvoorbeeld niet ineens een digitaal rijbewijs gaan uitgeven.”
Dat betekent uiteraard niet dat er voor digitale transformatie geen plek is in de publieke sector. “Er zijn talloze mogelijkheden voor publieke organisaties om met digitalisering meerwaarde te creëren voor het leveren van publieke dienstverlening aan burgers en bedrijven.”
Sneller en beter
Sterker nog, Van Lier is ervan overtuigd dat digitalisering onmisbaar is in het oplossen van een groot aantal maatschappelijke vraagstukken. “Denk aan de energietransitie, de woningbouw, de uitdagingen op de arbeidsmarkt in bijvoorbeeld de zorg, het onderwijs of bedrijfsleven, klimaatverandering, milieuproblematiek en ga zo maar door.”
“Technologie ontwikkelt zich exponentieel, maar niet iedereen kan dat bijbenen.”
“Bij veel van deze vraagstukken liggen grote kansen om met behulp van digitalisering zaken anders te doen”, geeft hij aan. “Sneller, beter en met meer samenwerking en een hogere kwaliteit leveren, waarbij we medewerkers mogelijk op andere plekken kunnen inzetten. Digitale technologieën moeten we uiteraard bedachtzaam inzetten, maar zijn duidelijk onderdeel van de oplossing.”
Digitale inclusie
De belangrijkste reden dat met name publieke organisaties zo bedachtzaam te werk moeten gaan, is dat ze in dienst staan van de burger – van álle burgers. “Technologie ontwikkelt zich exponentieel, maar niet iedereen kan dat bijbenen” , geeft Van Lier aan.
“Als de nieuwste videogames te snel voor je gaan, is dat nog niet zo’n groot probleem, maar overheden, de zorg en het onderwijs moeten natuurlijk voor iedereen toegankelijk blijven”, legt hij uit. “Publieke instellingen zullen naar manieren moeten zoeken om iedereen de mogelijkheid te geven de publieke dienstverlening af te nemen.”
Wat kan, wat mag en wat we willen
Een ander cruciaal aandachtspunt is een goed afwegingskader rond de inzet van digitale oplossingen, waarin niet alleen wordt gekeken naar wat technologisch mogelijk is, maar ook wat wettelijk is toegestaan én – misschien nog wel belangrijker – wat ethisch wenselijk is.
“Niet alle instellingen hebben mensen aan boord die goed in staat zijn te vertalen wat kan, wat ook mag en wat we zelf ook echt willen”, waarschuwt Van Lier. “Daar komt bij dat organisaties in het algemeen – en publieke organisaties in het bijzonder – zich moeten kunnen verantwoorden over de inzet van nieuwe technologie. Met de vele Europese wetgeving die in aantocht is komt daar ook meer toezicht op.”
En met de snelle opkomst van nieuwe technologieën als kunstmatige intelligentie wordt deze verantwoording “alleen maar belangrijk”, benadrukt hij. “Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid nieuwe technologie op een goede manier, met oog voor de belangen van burgers inzet. Helaas hebben we de afgelopen tijd diverse voorbeelden gezien waarin dit minder goed is gegaan.”
Lees ook: Nederlander vertrouwt inzet algoritmes door overheid nauwelijks.
In dit kader rijst ook de vraag of digitale transformatie binnen de publieke sector altijd wenselijk is, stelt Van Lier. “Het risico dat met verregaande digitalisering gepaard gaat is dat overheidsinstanties de belangen van de burger niet volledig (meer) dienen. Een digitale transformatie heeft op deze manier negatieve maatschappelijke impact. Dit is iets waar publieke organisaties waakzaam voor moeten blijven.”
Ervaringen delen
Kortom: talloze manieren voor de publieke sector om waarde toe te voegen met digitale oplossingen, maar óók vele cruciale aandachtspunten. Genoeg aanleiding voor VKA om vorige maand een evenement te organiseren waar publieke instellingen ervaringen konden uitwisselen om zo van elkaar te leren en inspiratie op te doen.
“Het Digital Impact 2023-event stond geheel in het teken van maatschappelijke impact maken met digitale transformatie”, vertelt Van Lier. “We deelden onze inzichten en best practices op het gebied van digitale transformatie met onze belangrijkste klanten. Sprekers van vooraanstaande klanten presenteerden deze aan de hand van concrete casussen.”
“We moeten de mens nooit uit het oog verliezen.”
Eén zo’n casus was de transformatie van de forensische opsporingsketen. “Door te standaardiseren, te digitaliseren, maar ook om nieuwe, andere en digitale manieren van werken te introduceren, ondersteunen we de digitale transformatie van deze keten”, vertelt Van Lier.
“Hierdoor zijn Politie, het Openbaar Ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut in staat forensisch onderzoek enorm te versnellen, wat weer de pakkans van een boef vergroot. Een duidelijke maatschappelijke impact dus!”
De mens centraal
Van Lier blikt vol voldoening terug op het evenement. “Het is altijd weer mooi om te zien hoeveel kansen er liggen. Veel van de aanwezigen zijn geïnspireerd geraakt en namen nieuwe ideeën mee naar hun eigen organisatie. Dat maakt het voor ons een leuk en waardevol event.”
De les die er voor Van Lier het meeste uitsprong, is dat je te allen tijde moet onthouden wat het uiteindelijke doel is van al die mooie digitale oplossingen: “We moeten de mens nooit uit het oog verliezen.”
Dat geldt in de eerste plaats natuurlijk voor de burgers die door publieke organisaties worden bediend, maar heeft ook nog een tweede dimensie: ook binnen de organisaties zelf moeten de mensen centraal staan in de digitale transformatie.
“Een digitale transformatie gaat niet alleen om de implementatie van digitale middelen – het is écht een organisatorische verandering”, benadrukt Van Lier. “Het succes staat of valt dus bij de mensen die de transformatie moeten vormgeven en de mensen die het vervolgens moeten dragen.”
Alleen door de inzet van alle betrokkenen krijg je als organisatie de noodzakelijk “grip” op de verandering, legt hij uit. “Grip creëer je door goed opdrachtgeverschap, voldoende betrokkenheid van inhoudelijke mensen vanuit business, architectuur, juristen, ethici, beveiliging en IT en de selectie van de juiste leveranciers.”
“Anders gezegd”, vat hij samen: “Alleen samen kun je van de digitale transformatie een succes maken, zodat je als publieke organisatie je maatschappelijke impact vergroot.”
