Vijf aandachtspunten voor het invoeren van gepersonaliseerd leren
Vrijwel iedere onderwijsinstelling onderschrijft het belang van gepersonaliseerd leren. Maar dat is nog lang niet hetzelfde als deze onderwijsvorm ook daadwerkelijk in de praktijk brengen. Dit vraagt namelijk om een organisatiebrede verandering.
Niet iedere student is gebaat bij hetzelfde leertraject. De ene student heeft bijvoorbeeld behoefte aan extra begeleiding, terwijl de ander beter presteert bij meer vrijheid. Dat klinkt logisch, maar veel onderwijsinstellingen lopen bij het implementeren van gepersonaliseerd leren geregeld tegen barrières aan.
Lejla Brouwer-Hadžialić en Paul van den Maagdenberg werken al meer dan drie jaar als onderwijsconsultants bij adviesbureau UPD. Inmiddels hebben ze tal van verschillende verandertrajecten in de onderwijssector begeleid. Aan het woord Lejla en Paul, die vijf aandachtspunten toelichten om van gepersonaliseerd leren een succes te maken.
1: Gepersonaliseerd onderwijs is een middel, geen doel op zich
Doordat gepersonaliseerd leren steeds populairder aan het worden is, hebben onderwijsinstellingen de neiging hierin mee te gaan. En daarbij in het bijzonder om deze onderwijsvorm tijdens de implementatie als een doel op zich te gaan beschouwen. “Dat is niet de bedoeling”, benadrukt Paul met klem.
Hij licht toe: “Gepersonaliseerd leren is bovenal een middel en derhalve geen doel op zich. Het bovenliggende doel is het verzorgen van zo goed mogelijk onderwijs. Het is hierbij de kunst om scherp te krijgen hoe gepersonaliseerd onderwijs daaraan een bijdrage zou kunnen leveren.”
Om gepersonaliseerd leren juist een middel te laten zijn, helpt het aanzienlijk om bij de implementatie te starten vanuit de ambities van de studenten en docenten, laat Lejla weten: “Zolang bij studenten en docenten geen behoefte bestaat aan het personaliseren van een leerroute, zullen strategische doelen, beleidsstukken, flexibele processen en digitale tools slechts als extra werk worden gezien. Waardoor personaliseren het leerproces zelfs schaadt.”
Maar wat is in de praktijk dan een goed startpunt voor gepersonaliseerd leren? Bijvoorbeeld als een docent voelt dat een student niet optimaal functioneert in zijn klas, legt Paul uit. “Denk aan een student voor wie het leertempo te snel gaat. Of aan een student voor wie het juist te langzaam gaat en die behoefte heeft aan verdieping. In deze gevallen is personaliseren van grote meerwaarde.”
2: De ambitie van de student is leidend
Een effectieve inzet van gepersonaliseerd leren start dus met het verhelderen van de intrinsieke motivatie en ambitie van de studenten. Hoe duidelijker die zijn, hoe gerichter leerroutes kunnen worden gepersonaliseerd.
“Gepersonaliseerd leren vraagt dus om een sterke studiebegeleiding met veel aandacht voor het ontdekken van de talenten en ambities van studenten”, geeft Lejla aan. “Een studiebegeleider – of studiecoach – helpt een student eveneens bij het ontwikkelen van een plan nadat deze zijn of haar studie heeft afgerond en een plaats op de arbeidsmarkt moet vinden.”
“Gepersonaliseerd leren vraagt dus om een sterke studiebegeleiding met veel aandacht voor het ontdekken van de talenten en ambities van studenten.”
De rol van de coach wordt hierdoor steeds belangrijker. “Docenten – de naam zegt het al – zijn van origine goed in doceren en niet per definitie in het coachen”, geeft Paul aan. “Binnen onderwijsinstellingen wordt er vaak nog te licht gedacht over de verschuiving van de rol van docent naar coach.”
“Er wordt gedacht dat docenten het coachen, naast alle andere rollen die ze hebben, ook nog wel op kunnen pakken”, vult Lejla aan. “Maar de praktijk bewijst het tegendeel. Zorg daarom voor de nodige aandacht en begeleid docenten in het zich eigen maken van hun nieuwe, coachende rol.”
3: Studenten hebben behoefte aan structuur
Niet iedere student is gebaat bij dezelfde hoeveelheid vrijheid. Om die reden is het bieden van de juiste hoeveelheid vrijheid een succesfactor bij gepersonaliseerd onderwijs. Niettemin laat de praktijk zien dat studenten vaak te snel te veel vrijheid krijgen, wat hen allerminst helpt, geeft Lejla aan.
“Vaak beginnen studenten enthousiast aan hun nieuwe leerroute, maar als de kaders niet helder zijn en een leerroute niet aansluit bij de intrinsieke motivatie van de desbetreffende student, liggen stress en demotivatie op de loer.”
Het is echter niet eenvoudig om deze leerroute op de juiste manier af te stemmen. “Vooral omdat het in het regulier onderwijs al moeilijk genoeg is om studenten mee te nemen in de structuur van de opleiding en hun voortgang. Voor een gepersonaliseerde leerroute is dat vrijwel zeker nog lastiger”, stelt Paul.
Daarnaast ligt er op dit vlak ook een probleem op de loer voor docenten. Deze zijn bijvoorbeeld mogelijk niet goed op de hoogte van gepersonaliseerde leerroutes, omdat de nieuwe opleidingsstructuur nog niet duidelijk genoeg is uitgewerkt.
“Om chaos te voorkomen ontstaan dan terugtrekkende bewegingen naar het oude vertrouwde onderwijs”, legt Lejla uit. “Het is dus belangrijk om niet te snel te gaan en bij alle stappen richting personalisatie ervoor te zorgen dat de kaders helder zijn voor studenten en docenten.”
4: Het belang van technologie
Technologie maakt vergaande personalisatie van het onderwijs mogelijk, geven de adviseurs van UPD aan. “Met behulp van digitale tools kunnen docenten hun studenten bijvoorbeeld op elk moment van de dag van feedback voorzien”, zegt Lejla, “waardoor studenten op hun beurt inzicht krijgen in hun kennisniveau.”
“Er is meer technologische ondersteuning nodig om gepersonaliseerd onderwijs tot een succes te maken.”
“Maar er is meer technologische ondersteuning nodig om gepersonaliseerd onderwijs tot een succes te maken”, benadrukt Paul. “Zo moet bij gepersonaliseerd leren niet alleen de onderwijsvorm op de schop, maar ook tal van onderwijslogistieke processen, zoals de roosters.”
In het reguliere onderwijs hebben studenten uit dezelfde klas vaak hetzelfde rooster. Studenten die gepersonaliseerde leertrajecten doorlopen hebben daarentegen ieder een eigen rooster. En die wijzigen over het algemeen nog weleens: het idee is immers dat een student wordt bijgestuurd op basis van zijn of haar individuele prestaties – waardoor roosters geregeld uiteenlopen.
“Niet alle bestaande systemen en processen binnen onderwijsinstellingen zijn hier echter klaar voor”, zegt Lejla. “Geen probleem: goede IT-ondersteuning is weliswaar een voorwaarde om van gepersonaliseerd leren een succes te maken, maar het is absoluut niet het startpunt. Begin daarom niet direct aan een al te groot IT-verandertraject.”
5: Maak het werkbaar
Zoals uit de verschillende aandachtspunten blijkt, vraagt het invoeren van gepersonaliseerd onderwijs om een organisatiebrede verandering. En die is niet van de ene op de andere dag gerealiseerd. “Start de verandering daarom vanuit een onderwijskundig oogpunt en besef dat vele stappen nodig zijn om gepersonaliseerd onderwijs te implementeren”, aldus Paul.
Als het bestuur van een instelling hierover met docenten en studenten in gesprek blijft, wordt bovendien voorkomen dat een zichzelf tegenwerkende organisatie ontstaat waarbinnen betrokkenen vastlopen. “Op deze manier blijft de onderwijskwaliteit gegarandeerd en de student in het vizier”, besluit Lejla.
