Gepersonaliseerd leren in onderwijs: Stand van zaken

In de afgelopen jaren is de huidige status van de invoering van ICT binnen het onderwijs – in relatie tot gepersonaliseerd leren – onderzocht. Doel is om samen te komen tot een raamwerk waarmee gepersonaliseerd leren breed gedragen ingevoerd kan worden binnen scholen. Hiertoe zijn – op basis van visitaties gedurende de afgelopen twee jaar in een aantal scholengemeenschappen – op in totaal 10 punten conclusies en aanbevelingen opgesteld.

Anno 2015 is de onderwijssector drastisch aan het veranderen. Een van de belangrijkste ontwikkelingen binnen scholen is de toenemende prioriteit van digitalisering binnen het onderwijs. Daarnaast vormen de ontwikkelingen rondom persoonlijk leren een belangrijke trend. Vanuit de overheid zetten minister Jet Bussemaker en staatssecretaris Sander Dekker in op een goede combinatie van deze twee aspecten. In het kader van het doorbraakproject Onderwijs en ICT moet het voor scholen in de toekomst eenvoudiger worden om maatwerk aan leerlingen te bieden, door de voordelen die ICT biedt optimaal te benutten.

Onderzoek
Om in kaart te brengen hoe scholen – in het kader van het overheidsbeleid – omgaan met ICT en gepersonaliseerd leren*, zijn in het schooljaar 2014/2015 diverse scholen opgezocht om te onderzoeken wat de stand van zaken is met betrekking tot invoering van ICT in het onderwijs-leerproces richting gepersonaliseerd leren. Voormalige schoolleiders Ad van der Wiel en Hans Reiber, aangesloten bij het team van Rijnconsult Onderwijs en ICT (een adviesbureau uit Houten), hebben dit project uitgevoerd en delen hun bevindingen.

Ad van der Wiel over de voortgang van de afgelopen twee jaar: “Wij zijn nu twee jaar bezig met 2 netwerken (ieder 10 scholen) van schoolleiders die door het inzetten van ICT gepersonaliseerd leren willen gaan realiseren. Dat is geen gemakkelijk traject en op alle scholen moet nog veel gebeuren voordat het, door het team gedragen, is ingevoerd. In de netwerken zijn grote stappen voorwaarts gezet en daarbij is ook duidelijk geworden dat de gekozen aanpak van een school die succesvol is niet zo maar gekopieerd kan worden naar een andere school.” Op basis van deze en andere bevindingen onder diverse schoolgemeenschappen, werden onlangs de successen en valkuilen opgesteld, die zij bij hun bezoeken hebben geconstateerd. Deze vormen de basis voor een lijst van conclusies en aanbevelingen, verdeeld over 10 relevante punten. Een overzicht:

Schoolleiding
Op alle scholen is merkbaar dat de schoolleiding een visie heeft op het onderwijs en daar met enthousiasme voor gaat.

Onderwijsvisie
Deze visie is wel gedeeld, maar wordt nog niet breed gedragen door alle medewerkers. De visie is dus nog niet binnen de hele school geïnternaliseerd.

21ste century skills
Het belang voor de leerlingen om zich deze vaardigheden eigen te maken is nog beperkt bekend bij de docenten. Ze hebben er wel van gehoord maar weten het nauwelijks te benoemen. Bij doorvragen bleek wel dat elementen onbewust worden toegepast.

Infrastructuur
De ICT infrastructuur op de bezochte scholen is over het algemeen goed en wordt hoog gewaardeerd door de medewerkers. Wel wordt opgemerkt dat op meerdere scholen de ICT-coördinatoren / systeembeheerders meer betrokken willen zijn bij de keuzes voor devices en implementatie. Op scholen waar voor iPads is gekozen worden vraagtekens gezet voor een optimaal gebruik als het device meer voor de verwerking van de leerstof wordt gebruikt. 

Digitaal leermateriaal
Veel digitale leermaterialen zijn nog steeds “boeken achter glas” waardoor ze als methode worden gebruikt; open materiaal van VO-content wordt nog maar weinig vervangend, maar wel steeds meer aanvullend op bestaande methodes gebruikt. Het zelf arrangeren door docenten van de leerstof, zoals de bedoeling is van het materiaal van VO-content en ander open materiaal, komt nog weinig voor.

Deskundigheid
Lang niet alle docenten binnen de school zijn ICT-vaardig genoeg om ICT goed te (laten) gebruiken in het onderwijs. Naast de ICT-vaardigheid is ook kennis van digitale didactiek noodzakelijk. Verder blijven – ondanks het grote aanbod op de gevisiteerde scholen voor het volgen van trainingen en het geven van andere ondersteuning – de verschillen in kennis en vaardigheden op dit terrein groot.

Teamontwikkeling
Veel scholen steken nog vooral in op individuele ontwikkeling van medewerkers met behulp van scholingsplannen, functionerings- en beoordelingsgesprekken; onderzoek heeft aangetoond dat het effectiever is de schaarse tijd van schoolleiders te besteden aan de ontwikkeling van teams die met elkaar (moeten) samenwerken. Als dat gebeurt ontstaat er een stroomversnelling zowel op het gebied van kennis, draagvlak en begeleiding van leerlingen, waardoor de onderwijsresultaten zullen stijgen.

Overleg- en besluitvormingsstructuur
Ook is zichtbaar geworden dat een goede overleg- en besluitvormingsstructuur helpt om de onderwijskundige ontwikkeling te verbeteren en te borgen. Vooral als de onderwijsverandering planmatig op de agenda staat waarbij van elkaar kan worden geleerd, en als daar ook afspraken kunnen worden gemaakt die voor het hele team gelden.

Taakbeleid
Onderwijsvernieuwing betekent oog hebben voor talent, wat voor zowel leerlingen als medewerkers geldt. Bij een goede overleg- en besluitvormingsstructuur is het mogelijk op basis van kwaliteiten taken binnen de school, afdeling en/of sectie te verdelen. Op die wijze kunnen de bijzondere kwaliteiten van de medewerkers optimaal worden benut. Dit kan leiden tot een ander taakbeleid binnen de school.

Leerling- en ouderparticipatie
Wanneer leerlingen en ouders betrokken worden bij de onderwijskundige vernieuwing is de kans op succes groter. Scholen die leerlingen bij de vernieuwing betrekken geven aan daar veel aan te hebben. Leerlingen kunnen precies aangeven wat en bij wie het werken met ICT goed gaat. Daarbij is het aanbieden van een programma voor mediawijsheid wel belangrijk.

* Gepersonaliseerd leren is het leerproces waarbij leerlingen op hun eigen wijze en in hun eigen tempo werken aan de leerdoelen. Per vak, leerinhoud of onderdeel wordt afhankelijk van de prestaties en voorkeuren van de leerling een op de leerling aangepast programma voor herhaling, verdieping en/of verrijking aangeboden. Bij gepersonaliseerd leren zijn leerlingen en leraren, ieder met een eigen rol, samen verantwoordelijk voor het leerproces.