Kwetsbare bewoners hebben eerder zorg en ondersteuning nodig
Kwetsbare bewoners hebben in een eerder stadium specialistische zorg vanuit de wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) nodig. Dat blijkt uit onderzoek van Andersson Elffers Felix in opdracht van Aedes, de branchevereniging van woningcorporaties.
Het onderzoek van AEF is een vervolg op een eerder onderzoek, getiteld ‘Veerkracht in corporatiebezit’, waaruit bleek dat het aantal kwetsbare personen dat woont in de meest kwetsbare wijken toeneemt. Het nieuwste onderzoek kijkt naar de ondersteuning van kwetsbare bewoners in corporatiewijken, die ze vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) ontvangen. De belangrijkste conclusie is dat deze groep mensen te laat of te weinig ondersteuning krijgt bij psychische, fysieke of andere klachten.
“Wij maken ons zorgen over de toename en de zorg van de kwetsbaren in onze wijken. Samen met partners willen wij zoeken naar oplossingen”, vertelt Aedes-bestuurslid Hester van Buren. “Betrokken partijen komen pas in actie als de situatie escaleert. Dat is echt veel te laat.“ De onderzoekers pleiten voor vroegtijdige signalering van problemen. “Belangrijk is dat de gemeenten de regie nemen en dat de zorg en ondersteuning beter toegankelijk is”, concludeert Aedes.
Kwetsbare inwoners
De onderzoekers definiëren kwetsbare bewoners als “mensen die op enig moment niet in staat zijn om zonder zorg of ondersteuning zelfstandig te kunnen leven.” Deze mensen bevinden zich door omstandigheden in een kwetsbare positie. Belangrijkste oorzaken van deze kwetsbare positie zijn volgens de respondenten van de enquête psychische kwetsbaarheid, gevolgd door verslaving, schulden, laaggeletterdheid en eenzaamheid.
Deze mensen in een kwetsbare positie zijn bekend bij ondersteunende organisaties of zorgorganisaties omdat ze ofwel uitstromen uit de maatschappelijke opvang of beschermd wonen naar een reguliere zelfstandige woonvorm – veelal bij een woningcorporatie. Ons land telt veel van dit type inwoners. Ter illustratie: alleen al in onze hoofdstad waren er afgelopen jaar circa 90.000 bewoners op wie het stempel ‘kwetsbaar’ drukt.
Om tot hun bevindingen te komen spraken de onderzoekers met en hielden een enquête onder vooral woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties. Uit hun feedback komt naar voren dat de zorg en ondersteuning voor (psychisch) kwetsbare mensen in corporatiewijken tekortschiet en dat de samenwerking tussen partijen op wijk- en bestuurlijk niveau beter kan.
“Gemeenten vullen hun regiefunctie rond wonen en zorg nog onvoldoende in en de budgetten voor zorg en ondersteuning zijn ontoereikend of versnipperd”, lichten de onderzoekers toe. “Veel wijkteams werken vraaggericht, terwijl mensen in een kwetsbare positie vaak niet of te laat om hulp vragen. Er is grote behoefte aan een preventieve waakvlamfunctie voor kwetsbare bewoners.”
De onderzoekers concluderen dat intensievere regie rond wonen en zorg ontbreekt in de wijken waar steeds meer psychisch kwetsbare mensen wonen, en ze benadrukken de noodzaak van sterke ondersteuning: “De specialistische zorg die voorheen beschikbaar was voor mensen in een instelling is nog niet in dezelfde mate beschikbaar voor mensen in de wijk. Deze mensen krijgen nu te maken met meerdere aanbieders.”
Onvoldoende (financiële) middelen
Een gebrek aan financiële middelen is een van de aspecten die volgens de onderzoekers een rol spelen in de problematiek: “Er zijn onvoldoende financiële middelen voor zorg en ondersteuning, zegt 40% van de respondenten. Het gaat hier dan met name om voldoende begeleiding vanuit de Wmo.” Daarbij maken de versnipperde financieringsbronnen voor zorg en ondersteuning het voor mensen ingewikkeld om de hulp te vragen die past bij hun vraag. Zo komt er geen hulp of hulp die minder effectief is.
“Mensen moeten zorg en ondersteuning zoveel mogelijk in hun eigen omgeving krijgen. Dat begint bij een herkenbare, betrouwbare ondersteuner op wie mensen in een kwetsbare positie kunnen terugvallen.”
Naast onvoldoende budget spelen volgens de onderzoekers ook andere factoren een rol, zoals “personeelstekorten in de zorg en wachtlijsten in de ggz, zaken die niet volledig op te lossen zijn met meer geld, soms zijn er simpelweg niet genoeg mensen”.
Terugkeer waakvlamfunctie cruciaal
De belangrijkste conclusie blijft dat vroegtijdige signalering van problemen bij kwetsbare bewoners nodig is. Volgens de onderzoekers ontbreekt deze ‘waakvlamfunctie’ in het huidige zorgsysteem nu te vaak.
“Mensen moeten zorg en ondersteuning zoveel mogelijk in hun eigen omgeving krijgen”, stellen ze. “Dat begint bij een herkenbare, betrouwbare ondersteuner op wie mensen in een kwetsbare positie kunnen terugvallen. Zonder dat ze steeds opnieuw een intake moeten doorlopen. Ook helpt het als omwonenden of professionals in de wijk een aanspreekpunt hebben die de juiste partijen kan inschakelen.”
Om dit complexe vraagstuk aan te vliegen, doen de onderzoekers van AEF in hun rapport verschillende aanbevelingen, die zich specifiek richten op de verschillende stakeholders en de acties en rol die zij zouden moeten uitvoeren of innemen.
De onderzoekers raden gemeenten en het Rijk aan om de benodigde waakvlamfunctie te organiseren en financieren: “Een manier waarop je een vinger aan de pols houdt in de wijk en wanneer er signalen zijn dat mensen ‘afglijden’, men actie kan ondernemen. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld een GGD’er inzetten, zoals Utrecht doet, of wijkteams de opdracht geven om een dergelijke functie te vervullen of te organiseren. In elk geval moeten voor de kwetsbare bewoners vertrouwde personen worden ingezet, met ten minste ervaringsdeskundigheid in het signaleren van een verslechterende situatie.”
Woningcorporaties zouden moeten investeren in de leefbaarheid van wijken en moeten preventief werken. Zo is het belangrijk dat zij direct in actie komen, wanneer er bijvoorbeeld sprake is van een huurachterstand. “Dit is vaak een teken dat er op andere levensgebieden ook zaken spelen.”
Zorg- en welzijnsorganisaties wordt geadviseerd om te zorgen voor een “warme overdracht” tussen behandelaar, begeleider en beheerder: “Juist voor mensen met een psychische kwetsbaarheid is het van belang dat er een warme overdracht plaatsvindt naar andere hulpverleners. Juist omdat er op schakelpunten (bijvoorbeeld de overgang van beschermd wonen naar eigen woning) een wisseling van hulpverlening plaatsvindt.”
“Investeer met elkaar in nieuwe vormen waar wonen, zorg en ondersteuning samenkomen.”
Gemeenten en Wmo-aanbieders moeten richting zorgverzekeraars het gebrek aan intensief ambulant aanbod signaleren en aangeven waar bewoners vastlopen: “Zorgverzekeraars hebben niet altijd zicht op waar de krapte in het aanbod het meest schrijnend is. De signaalfunctie ligt nu veelal bij gemeenten, maar ook aanbieders van begeleiding en ondersteuning en woningcorporaties zelf kunnen deze bal oppakken.”
Tot slot wordt het Rijk, branche- en beroepsorganisaties aangeraden om wat te doen aan de bestaande personeelstekorten binnen ggz-aanbieders en Wmo- en welzijnswerkaanbieders. “Onderzoek manieren om deze tekorten op te vangen en, liever nog, op te lossen. Wat veroorzaakt de tekorten, en welke spelers hebben hier welke invloed op? Hoe houd je goed personeel langer vast, wat zijn hierin best practices?”
Team effort
Om de problematiek bij kwetsbare bewoners aan te pakken is vooral een gezamenlijke aanpak nodig van alle betrokken partijen, geven de onderzoekers aan. In veel van de gesprekken met professionals van woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties kwam naar voren dat zij woon-zorgcombinaties zien als een belangrijke pijler voor goede zorg en ondersteuning in de wijk. De onderzoekers raden daarom alle partijen aan om met elkaar te investeren in nieuwe vormen waar wonen, zorg en ondersteuning samenkomen.
Hierbij is een belangrijke rol voor de overheid weggelegd: “Het Rijk heeft hierin de rol om deze ontwikkeling niet alleen over te laten aan centrumgemeenten, maar ook regiogemeenten actief te stimuleren dit aanbod te ontwikkelen. Dat past ook bij de doordecentralisatie van beschermd wonen en maatschappelijke opvang die gaande is”, besluiten de onderzoekers.
Het gehele rapport bekijken? Zie hier.
