Bestuurders, stop het ‘stunten’ met leiderschapshypes

Sioo roept organisaties op niet meer te 'stunten' met leiderschapshypes. Veel organisaties hebben in de naam van wendbaarheid en zelfsturing hun middelste managementlaag opgeofferd. Te midden van het hedendaagse volatiele bedrijfslandschap ziet het opleidingsinstituut juist een cruciale rol weggelegd voor de middenmanager.

Het is inmiddels een bekend patroon: bedrijven en instellingen zien de samenleving om hen heen in razend tempo veranderen. Ze merken dat hun huidige organisatie onvoldoende in staat is hierin mee te gaan. Om hier verandering in te brengen kiezen ze voor een nieuwe vorm van organiseren. Ze gaan agile werken, kiezen voor wendbaar leiderschap of werken voortaan met zelfsturende teams: aan nieuwe organisatiemodellen vandaag de dag geen gebrek.

Dikwijls bestaat de volgende stap in het patroon echter uit tegenvallende resultaten: het invoeren van een geheel nieuwe manier van werken blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig. Of de nieuwe manier van werken valt nogal tegen. Kijk bijvoorbeeld naar de thuiszorg. Enkele jaren geleden werd de komst van zelfsturende teams met veel gejuich ontvangen: het verdwijnen van de dure en weinig toevoegende managementlaag zou ten goede komen aan de ‘echte’ zorgmedewerkers: de mensen aan het bed.

Inmiddels lijkt het tij echter weer te keren. Nadat de Rotterdamse thuiszorgorganisatie Laurens in 2017 al stopte met de zelfsturende teams, volgde begin dit jaar ook de het Amsterdamse Cordaan. En deze beslissing werd niet van bovenaf ingegeven: het personeel zelf kwam met het verzoek. “Wij zagen veel personeel vertrekken omdat ze het werk niet leuk vonden”, vertelt directievoorzitter André Brand in Trouw. “We zijn zes maanden intensief met bijna alle medewerkers in gesprek geweest”, vervolgt hij: “In individuele sessies en in groepjes hebben we gevraagd: wat maakt werken bij Cordaan wel en niet leuk?”

De terugkeer van de middenmanager

Wat bleek is dat de wijkverpleegkundigen door de zelfsturing onvoldoende toekwamen aan hun eigen vak. Bovendien hadden ze het gevoel er alleen voor te staan: “De medewerkers wilden een teamleider dichtbij, iemand die hen kent”, aldus Brand in Trouw. “Een teamleider kan zien of iemand slecht in zijn vel zit en deze medewerkers even uit de planning halen. Daarbij zijn de lusten en lasten niet altijd evenredig verdeeld. De een loopt altijd de rotdiensten, de ander krijgt telkens de leuke. Een team heeft altijd moeite daar zelf uit te komen. Want ja, wie spreekt zijn collega daarop aan? Kortom, er was een enorme roep om een teamleider.”Deze roep sluit aan op die van Sioo. Het opleidingsinstituut voor organisatie- en veranderkunde stelt dat het voor organisaties vandaag de dag essentieel is om mensen met elkaar te verbinden, en dat de vaak verdwenen middenmanager hierin een cruciale rol speelt.

Balanceeract

Dit verbinden is des te belangrijker gezien de balanceeract die organisaties vandaag de dag moeten uitvoeren: die tussen exploitatie – het runnen van de bestaande business – en exploratie – zorgen dat er voldoende wordt vernieuwd. “Bij exploitatie is er meestal een grote consensus; je wéét wat de risico’s zijn en hoe je erop moet inspelen. Exploratie is een sprong in het onbekende; een sprong die mensen binnen een organisatie liever niet maken”, aldus Sioo. 

Een manier om deze twee activiteiten – en de medewerkers – met elkaar in verbinding te houden, is door zogeheten ‘adaptive spaces’ te creëren: ruimtes waarin de spanning tussen exploreren en exploiteren wordt omgezet in een wisselwerking die de organisatie vooruit stuwt. “Vanuit de behoefte aan adaptive space, zijn middenmanagers vandaag belangrijker dan ooit. Tenminste, als je hun functie openbreekt”, stelt Jesse Segers, rector van Sioo. “Waar middenmanagers zich vroeger beperkten tot het vertalen van de strategie in acties op de werkvloer, zijn het nu de mensen die letterlijk ‘zin’ geven aan je organisatie. Ze houden de vinger aan de pols bij stakeholders, duiken in industriële trends en halen er die informatie uit die essentieel is om de toekomst van je organisatie op een goede manier in te vullen.”

Systeemdenken

Segers geeft aan dat leiders hun organisatie vaak future-proof proberen te maken door zich vast te bijten in één mogelijke oplossing die tot in detail wordt uitgerold: “Veel organisaties veranderen één aspect, maar staan niet stil bij de neveneffecten. Als je aan één knop schuift binnen een organisatie, dan zie je elders automatisch en meestal onbedoeld óók zaken verschuiven. Begin 2019 zien we dan ook de eerste voorbeelden van zorgorganisaties die terugkomen op hun geloof in zelfsturende teams. Vaak is er in dit stadium al veel schade berokkend. Organisaties moeten meer kijken, denken en handelen in patronen in plaats van één symptoom aan te pakken. Je moet het hele systeem in rekening brengen.”

In lijn hiermee roept Sioo organisaties dan op preciezer, vanuit meerdere perspectieven, naar hun uitdagingen te kijken. Deze benadering – het zogeheten ‘systeemdenken’ – staat ook centraal tijdens het Sioo Internationaal Systeemfestival, dat volgende maand voor het eerst plaatsvindt. Van 24 mei tot en met 7 juni verzorgen diverse internationale sprekers in Utrecht lezingen, workshops en masterclasses waarin wordt ingegaan op de waarde van een holistische blik op systemen.