Uitgaven van Rijk aan strategie- en managementconsultants weer gedaald

De uitgaven van de Rijksoverheid aan externe strategie- en managementconsultants zijn voor het tweede jaar op rij gedaald. Met een totaalbedrag van €32 miljoen komen de kosten €7 miljoen lager uit dan in het voorgaande jaar. Vooral de Ministeries van OCW en BZK gaven minder geld uit, terwijl de Ministeries van BZ, VWS en EZ tegen de trend in juist meer spendeerden. De totale consultancykosten vormen slechts een klein deel van de totale uitgaven aan inhuur, die hoofdzakelijk bestaan uit de kosten van uitzendkrachten en ICT-adviseurs.

Al jarenlang is er een discussie gaande over de volgens velen te hoge uitgaven van de overheid aan externe consultants. In juli 2017 kwam het AD nog met een inventarisatie die liet zien dat onder 148 bestuursorganen de uitgaven in twee jaar tijd met 19% waren gestegen tot een bedrag van €2,4 miljard in 2016. “Schokkend”, noemde SP-Kamerlid Ronald van Raak de uitkomsten van het onderzoek destijds, om daaraan toe te voegen: “Externe consultants, adviseurs en managers zijn heel duur.” Anders dan in het licht van al deze onvrede wellicht zou worden verwacht, lijkt de Rijksoverheid haar uitgaven aan strategie- en managementconsultants de laatste jaren echter redelijk onder controle te hebben.

Het afgelopen jaar werd er voor het tweede jaar op rij minder geld gespendeerd aan externe consultants werkzaam binnen deze relatief dure adviessegmenten. Waar er in 2015 nog een totaalbedrag van €41,8 miljoen werd neergeteld – €25,2 miljoen voor organisatieadvies en €16,6 miljoen voor strategisch advies – daalde dit in 2016 al naar €38,9 miljoen – toen opgebouwd uit €16,7 miljoen voor organisatieadvies en €22,2 miljoen voor strategisch advies. Waar het totaalbedrag toen al daalde, maar de uitgaven aan strategisch advies nog stegen, werd er in 2017 aan beide onderdelen minder gespendeerd dan in 2016: €14,5 miljoen aan organisatieadvies en €17,3 miljoen aan strategisch advies.

Ook wat betreft het aandeel van de totale consultancyuitgaven dat opging aan organisatie- en strategisch advies is een gestage daling zichtbaar. In 2015 was dit nog 39%, om vervolgens twee jaar achtereen met twee procentpunt te dalen tot 37% in 2016 en 35% in 2017. De daling vanaf 2015 in zowel absolute uitgaven als het percentage van de totale consultancyuitgaven, volgt op een periode waarin er na een aanvankelijke flinke daling – van maar liefst €80,5 miljoen en 43% in 2010, tot €27,1 miljoen en 31% in 2013 – vervolgens weer twee jaar lang een stijging plaatsvond. 

Per Ministerie

Net als de afgelopen jaren werd er bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) het meest uitgegeven aan externe organisatie- en strategische consultants. Wel vond er voor het eerst in drie jaar een daling van de kosten plaats: met €11,3 miljoen werd er 17% minder betaald dan in 2016. Tussen 2014 en 2016 waren de kosten binnen dit Ministerie nog verdubbeld, grotendeels vanwege de toegenomen aandacht voor duurzaamheid. Ook de tweede plek gaat naar hetzelfde ministerie als het jaar daarvoor, namelijk naar Veiligheid en Justitie (VenJ). Ook hier daalden de kosten echter behoorlijk: een besparing van 23% brengt de uitgaven in 2017 op €8,4 miljoen. Waar IenM vooral strategisch advies inkocht, ging bij VenJ het overgrote deel van het geld naar organisatieadvies.

Op enige afstand van deze top twee is de derde plek voor het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), waar de uitgaven wel omhooggingen en van de twee segmenten bijna alleen maar strategische consultants werden ingeschakeld. Met een stijging van 25% kwamen de kosten bij VWS vorig jaar uit op €3,2 miljoen. De grootste toename in uitgaven is met 38% te zien bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ). Met €0,8 miljoen aan uitgaven bleven de totale uitgaven hier wel relatief beperkt, net als bij de Ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) en Defensie, waar ook €0,8 miljoen werd neergeteld. Het derde en laatste Ministerie waar de kosten stegen, is Economische Zaken (EZ), waar een 16% toename de uitgaven op €2,4 miljoen brengt.

De grootste procentuele dalingen zijn te zien bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (-56%), BZK (-51%) en Algemene Zaken (AZ) (-46%). Bij die laatste zet de verlaging in absolute termen echter niet bepaald zoden aan de dijk, aangezien de kosten vorig jaar al zo laag waren dat de afronding toen ook al op €0,0 miljoen uitkwam. Gekeken naar de verhouding tussen de kosten van enerzijds het strategie- en organisatieadvies en anderzijds de overige vormen van advies, blijkt dat alleen Defensie met 56% meer uitgeeft aan strategie- en organisatieadvies dan aan de rest. Ook bij VenJ en OCW (beide 47%) en IenM (45%) wordt hier relatief veel geld aan besteed. Bij AZ (2%), BZK (9%) en EZ (19%) werd juist relatief weinig gebruikgemaakt van deze twee consultancysegmenten.

Totale externe uitgaven

Zelfs wanneer de uitgaven aan alle verschillende vormen van consultancydiensten bij elkaar worden opgeteld – dus zowel de kosten van strategie- en organisatieadvies als van de overige segmenten – maken deze echter nog maar 7% uit van de totale uitgaven aan externe inhuur, die uitkomen op €1,29 miljard, wat zo ongeveer evenveel is als vorig jaar. De 7% voor consultancydiensten is goed voor zo’n €90 miljoen, waarvan met een kwart het meest ging naar accountancy & financiën.

Daarna deelt het strategisch advies de tweede plek met het interim management, met beide 19%. Dan volgt het organisatieadvies met 16%, het communicatieadvies met 12% en tot slot het juridisch advies met 11%. In vergelijking met twee jaar geleden – toen de daling van de advieskosten werd ingezet, is het aandeel van het organisatieadvies duidelijk het meest gedaald, met 8%. In dezelfde periode is het aandeel strategisch advies juist licht gestegen, met 3%. Alleen het aandeel van interim management nam nog iets meer toe, met 4%.

Van het totaalbedrag van €1,29 miljard dat het Rijk in 2017 spendeerde aan externe inhuur, blijkt het grootste deel – 55% – te gaan naar de uitvoerende taken binnen de diverse departementen. Het gaat hierbij om allerlei soorten gedetacheerde professionals en andere uitzendkrachten die voor een breed spectrum aan taken en redenen worden ingeschakeld. Soms is er binnen ministeries bijvoorbeeld tijdelijk sprake van capaciteitsproblemen, zodat er voor een bepaalde periode gebruik wordt gemaakt van flexibele krachten.

Ook de uitgaven op het gebied van ICT-advies komen met 33% een stuk hoger uit. Dit weerspiegelt de grote en vaak stroef verlopende digitaliseringsslag die de laatste jaren gaande is bij het Rijk. Gezien de grote uitdagingen die deze transitie met zich meebrengt, wordt de laatste jaren in toenemende mate een beroep gedaan op de ICT-expertise van externe specialisten. Zo sloot de Belastingdienst eind vorig jaar nog een raamovereenkomst af ter waarde van €320 miljoen met twaalf ICT-dienstverleners.

Gerelateerd: Rijksoverheid heeft diversiteit op orde, maar doorstroom naar de top hapert.