Wateroverlast nr. 1 klimaatprobleem van gemeenten

Wateroverlast door hevige neerslag is het meest urgente klimaatprobleem voor veel Nederlandse gemeenten. Maar liefst 84% van de gemeenten - die steeds meer aandacht besteden aan klimaatthema’s - geeft aan deze vorm van overlast als belangrijkste uitdaging te zien. Dat blijkt uit onderzoek van Royal HaskoningDHV in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Klimaatthema’s worden steeds belangrijker, ook voor gemeenten. Nederlandse gemeenten hebben vorig jaar op Prinsjesdag samen met andere overheden de ‘Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie’ ondertekend. Daarin is de ambitie uitgesproken dat Nederland in 2050 zo klimaatbestendig en waterrobuust mogelijk is ingericht. Wim Kuijken, Deltacommissaris: “Een klimaatbestendige en water robuuste inrichting van ons land is een van de grootste uitdagingen waar het Deltaprogramma voor staat. Dat vraagt inspanning van alle partijen. Heel veel maatregelen en beslissingen, soms op perceelniveau, moeten bijdragen om die ambitie te realiseren. De gemeenten hebben hierin een richtinggevende rol.”

Gemeenten zelf zien ook de problemen die veranderingen in het klimaat en weer met zich meebrengen. 58% verwacht dat de klimaatproblemen in de komende jaren zullen toenemen. Er is in veel gemeenten dan ook steeds meer politieke aandacht voor klimaatthema’s, terwijl in slechts 2% van de gemeenten de aandacht afneemt. Dat blijkt uit de ‘Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving 2015’ van advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Regenval
Het belangrijkste, meest urgente klimaatprobleem voor gemeenten op dit moment is wateroverlast door hevige neerslag. Een overgrote meerderheid van 84% van de gemeenten geeft aan dit een urgent probleem te vinden op meteorologisch en klimaatgebied. Op verre afstand volgen op de tweede plek overstromingen door een hoge waterstand met 18%, en het stadsklimaat en hittestress in bebouwde omgeving op de derde plek met 14%. Een kleine 3% ziet schade van zakkende grondwaterstand als gevolg van langdurige droogte als een urgent probleem. 13% van de gemeenten ziet geen urgente klimaatproblemen.

Schade en hinder
Overlast door hevige regenval – of hemelwater – wordt door de onderzoekers ingedeeld in twee categorieën, ‘water op straat’ en ‘hemelwateroverlast met schade’. De eerste gaat om een tijdelijke laag water op het wegdek waardoor hinder wordt ondervonden, maar geen directe schade aan woningen en bedrijven optreedt. Bij hemelwateroverlast met schade stijgt het waterpeil tot boven vloerniveau waardoor er wel schade optreedt aan huizen en bedrijven. Voor beide vormen overlast vroegen de onderzoekers welke frequentie door de gemeenten als acceptabel worden ervaren.

Volgens 62% van de gemeenten is wateroverlast op straat enkele keren per jaar acceptabel, een veel hoger percentage dan in voorgaande jaren. In 2014 vond 18% deze frequentie acceptabel terwijl in 2013 26% dit als acceptabel beschouwde. En waar in 2014 en 2013 zo’n 60% van de gemeenten het acceptabel vond als er in een periode van twee jaar 1-2 keer water op het wegdek lag, is dat in 2015 nog 23%.

Voor schade door hemelwateroverlast vindt bijna de helft (46%) van de gemeenten het onacceptabel als dit überhaupt voorkomt. Ook dit percentage is afgenomen ten opzichte van voorgaande edities van de Barometer – in 2014 vond 53% dit onacceptabel en in 2013 55%. 10% van de gemeenten vindt het in 2015 acceptabel als er in een periode van twee jaar een of meerdere keren schade optreedt doordat het waterpeil hoger dan vloerniveau komt. Dit percentage kwam in voorgaande jaren niet boven de 5% uit. "Overlast en deels ook schade zijn erg subjectief. Is het toelaatbaar als op een straat in een woonwijk een half uur lang een laag water staat? Die discussie speelt hier", aldus Wethouder Reus van gemeente Culemborg.

Gevecht tegen het water
In werkelijkheid heeft bijna de helft van de gemeenten (47%) de afgelopen 2 jaar te kampen gehad met een schadegeval als gevolg van regenoverlast. Voorbeelden hiervan zijn regenwater dat huizen en bedrijven binnenstroomt, blokkering van wegen en de bedreiging van kwetsbare objecten – bijvoorbeeld chemiebedrijven, ziekenhuizen en bejaardentehuizen.

De gemeenten willen wateroverlast vooral te lijf gaan bij nieuwbouw en herinrichting van de openbare ruimte. Dat kan door bij ruimtelijke ordening expliciet rekening te houden met klimaatadaptieve maatregelen, bijvoorbeeld door gebieden aan te wijzen waar hemelwater tijdelijk naar toe kan stromen. 56% maakt extra budget vrij voor dergelijke maatregelen. 90% van de gemeenten hebben de kwetsbare locaties en objecten in beeld gebracht. Acht op de tien gemeenten vindt bijvoorbeeld dat de rioolheffing mag stijgen om maatregelen tegen wateroverlast te bekostigen. 14% van deze gemeenten vindt een stijging van meer dan 10% acceptabel.

Burgers verantwoordelijk
In een rolverdelingsperspectief vindt 7% van de gemeenten dat de overheid burgers geheel moeten ontzorgen op het gebied van hemelwateroverlast. 67% vindt dat burgers verantwoordelijk zijn voor het water dat op hun particulier terrein valt en maar een beperkte aansluiting op het riool mogen hebben, terwijl 15% vindt dat burgers via de rioolheffing een bedrag zouden moeten betalen dat gekoppeld is aan de hoeveelheid oppervlakte die aan het riool is aangesloten.