Hoe kan het aantal peuken op straat worden teruggedrongen?
Een groot deel van het zwerfafval in ons land bestaat uit sigarettenfilters. De Rijksoverheid heeft CE Delft ingeschakeld om te onderzoeken hoe de hoeveelheid peuken op straat kan worden teruggedrongen.
Dat gebeurde nadat de meerderheid van de Tweede Kamer minister van Infrastructuur & Waterstaat Mark Harbers (VVD) wees op de problemen van rondslingerende sigarettenfilters. Deze objecten bevatten allerlei schadelijke stoffen en zijn daarmee schadelijk voor natuur en mens.
CE Delft stelde allereerst vast wat de omvang van het probleem is. Dat blijkt echter niet zo eenvoudig. “Er bestaan tot op heden geen exacte cijfers over het aantal sigarettenfilters in het zwerfafval, maar alleen schattingen”, laten de onderzoekers weten.
Op basis van deze schattingen en een eigen meting, komt het adviesbureau tot de conclusie dat in ons land jaarlijks tussen de 240 miljoen en 7,1 miljard sigarettenfilters op straat belanden. “Deze filters wegen elk 0,5 gram, waardoor het op jaarbasis gaat om ongeveer 0,12 miljoen tot 3,5 miljoen kilogram.”
Daarmee vormen sigarettenfilters een behoorlijk groot deel van al het afval dat jaarlijks op straat belandt, schrijft CE Delft. Zo waren peuken in 2019, 2020 en 2021 goed voor ongeveer 20% van de totale hoeveelheid zwerfafval in ons land. In 2018 ging het zelfs om 24%.
Gevaar voor zowel natuur als mens
Dat sigarettenfilters niet in de prullenbak maar op straat of in de natuur belanden, is niet enkel een esthetisch probleem. De peuken bevatten behoorlijk wat toxische chemicaliën, zoals zware metalen. Zo kan met de hoeveelheid verontreinigende stoffen die één filter bevat maar liefst duizend liter water worden vervuild.
“De filters die in het water belanden, worden aangetroffen in de maaginhoud van onder andere vissen”, zeggen de onderzoekers. “Andere dieren, zoals muizen, insecten en vogels, die bijvoorbeeld vijverwater in een stadspark drinken, terwijl dat door sigarettenfilters is vervuild, kunnen hier uiteraard ziek van worden.”
Ook bevatten de peuken microplastics. Deze zijn niet met het blote oog te zien en kunnen niet door de natuur worden afgebroken. “En daarnaast kunnen microplastics extra schadelijke stoffen aantrekken en vervoeren. Het materiaal richt dus blijvende schade aan en is dus ook problematisch voor de mens.”
Europese aanpak
CE Delft onderzocht eveneens de effectiviteit van het huidige beleid om het aantal sigarettenfilters in het zwerfafval terug te dringen. De conclusie: hiermee kan het aandeel van peuken in het zwerfval tot 2026 met maximaal 15% worden teruggedrongen. “Dit is fors minder dan de beoogde 70%.”
Om dit doel wel te realiseren, zijn dus extra maatregelen nodig. Het verbieden van sigarettenfilters is volgens de onderzoekers de meest effectieve aanpak. Maar wel alleen als op Europees niveau een verbod wordt ingevoerd. “De juridische haalbaarheid van een sigarettenfilterverbod op Nederlands niveau is minimaal.”
Statiegeld
Een ander manier optie is het invoeren van een statiegeldsysteem. Op dit moment wordt zo’n soort systeem nog nergens ter wereld gebruikt. En daarbij blijkt uit het onderzoek dat slechts een beperkt deel van de rokers (28%) bereid is om filters te bewaren en in te leveren.
“Belangrijke aandachtspunten bij zo’n soort systeem zijn de logistieke overwegingen voor inleverpunten, eventuele apparatuur voor het inleveren en de hygiënische overwegingen bij het bewaren van de filters. Ook geef je sigarettenfabrikanten hiermee de kans om zichzelf positief te promoten.”
Overige maatregelen
Alternatieve opties leiden onder andere tot lokale milieueffecten. Zo zou het Rijk een rookverbod op stranden kunnen invoeren. Weliswaar voorkomt dit dat peuken in de zee belanden, maar tegelijkertijd is het effect ervan betrekkelijk beperkt. Ook omdat zo’n verbod moeilijk te handhaven is: de Nederlandse kustlijn is bijna 500 kilometer lang.
Daarnaast zou de overheid kunnen beginnen met een campagne die mensen bewust maakt van de gevolgen van rondslingerende peuken. De verwachting is echter dat een campagne niet leidt tot grote gedragsaanpassingen. “Wel kan een campagne zorgen voor een effectievere kennisoverdracht”, aldus CE Delft.
“Een combinatie van maatregelen leidt waarschijnlijk tot het hoogste effect”, besluiten de onderzoekers. “Het is daarbij belangrijk om te beseffen dat reductiemaatregelen onbedoeld kunnen leiden tot een toename van het gebruik van (eenmalige) e-sigaretten. En daarmee dus tot een toename van e-waste in het zwerfafval.”