Opvang van Oekraïner kost gemeente gemiddeld €83 per dag
Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne zijn meer dan 80.000 Oekraïners naar ons land gevlucht. Het opvangen van deze groep ontheemden kost een gemeente dagelijks gemiddeld €83 per vluchteling, blijkt uit nieuw onderzoek.
Vanaf het moment dat Rusland binnenviel (24 februari 2022) ontvluchtten grote aantallen Oekraïners de oorlog in hun land. De verantwoordelijkheid voor het opvangen van de groep vluchtelingen die ons land kiezen voor veilig onderdak ligt primair bij gemeenten.
Daarbij gaan de gemeenten uit van de Gemeentelijke Opvang Oekraïners (GOO). Deze regeling beschrijft de taken en verantwoordelijkheden van gemeenten. Hierin is ook vastgelegd dat gemeenten vanuit het Rijk een vergoeding krijgen per gerealiseerde opvangplek.
Omdat de GOO in rap tempo moest worden opgetuigd, was er op het moment van opstellen weinig inzicht in de precieze kosten die gemeenten maken voor opvang. Derhalve is door de staat aan het begin van de crisis een voorlopig normbedrag vastgesteld van €100 per dag per gerealiseerde opvangplek.
Nu, enkele maanden later, heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid dat normbedrag met bijna twee tientjes verlaagd. Aanleiding voor de wijziging is een grootschalig onderzoek uitgevoerd door consultancybureaus Andersson Elffers Felix en Improven. Zij kregen de taak om nauwkeurig te becijferen wat de daadwerkelijke kosten van opvang zijn.
In een brief aan de Tweede Kamer laat staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Eric van der Burg weten: “Het verkregen inzicht van het onderzoek in de gemeentelijke kosten geeft aanleiding om het normbedrag per opvangplek bij te stellen vanaf 15 oktober 2022 om het beter te laten aansluiten op de werkelijke kosten die gemeenten hiervoor maken. Het normbedrag wordt bijgesteld naar €83.”
De analyse
Om tot dit bedrag te komen brachten de onderzoekers vele kostencomponenten van de opvang in kaart. Voor de Gemeentelijke Opvang Oekraïners werden 15 componenten geïdentificeerd, van accommodatie en beveiliging tot kosten voor catering, schoonmaak en leefgeld.
De analyse keek vooral naar de operationele en uitvoeringskosten voor opvang. Niet meegenomen zijn bijvoorbeeld vastgoedinvesteringen voor opvang (denk aan het geschikt maken of realiseren van gebouwen voor de opvang) of medische kosten. Beide kostenposten worden niet beschreven in de Bekostigingsregeling opvang ontheemden Oekraïne en worden dan ook met aparte regelingen vergoed aan gemeenten.
Ook van belang: het onderzoek keek alleen naar de kosten die (direct of indirect) voor rekening komen van gemeenten. Kosten gemaakt door bijvoorbeeld koepels en veiligheidsregio’s zijn niet meegenomen.
Na het identificeren van de kostencomponenten deden de onderzoekers in acht gemeenten een dieptestudie naar de hoogte van de daaraan verbonden kosten. Het betreft één G4-gemeente (Den Haag), twee grote (Den Bosch, Delft), drie middelgrote (Vlaardingen, Bergen op Zoom, Terneuzen) en twee kleine gemeenten (Maassluis, Scherpenzeel).
Hier is een hele reeks aan gemiddelde kosten uitgekomen. Deze inzichten zijn vervolgens via een enquête gedeeld met alle andere gemeenten in ons land. Gemeenten kregen de vraag voorgelegd of zij zich herkennen in de kosten, of juist niet. 100+ gemeenten hebben hun input hierop gegeven, waarna tot een gemiddelde is gekomen per kostenpost:
Het totaal van alle kostencomponenten samen is €83,33 per dag.
Niet geheel verrassend is accommodatie de grootste kostenpost (€21,34), gevolgd door catering (€15,17) en beveiliging (€10,33). Maar zoals de onderzoekers zelf ook aangeven, zitten er de nodige mitsen en maren aan de uitkomsten van de rekensom.
Om te beginnen, de kosten zijn een (gewogen) gemiddelde. Dat wil zeggen dat de meeste gemeenten in de praktijk ofwel hogere ofwel lagere kosten maken. Vooral accommodatie speelt een belangrijke rol in gemeentelijke verschillen. Zo is de duurste gemeente bijna vijf keer zoveel kwijt als de goedkoopste gemeente.
De accommodatiekosten voor schepen, en in iets mindere mate van hotels, liggen volgens de studie bijvoorbeeld “veel hoger” dan die van andere locaties. Een rekenvoorbeeld: de maandelijkse kosten per Oekraïner per bed zijn bijna €1.000 voor hotels en ruim €1.200 voor schepen. In vakantieverblijven zijn gemeenten rond de €600 kwijt, terwijl de goedkoopste oplossingen tussen de €200 en €300 kosten.
Daarnaast is de ene gemeenten de andere niet. Waar de een minder kwijt is aan het organiseren van de opvang, is de ander weer efficiënter in de inkoop van diensten zoals catering en beveiliging. Ook het soort opvang heeft een impact op de totale kosten. Zo zijn in sommige gevallen beveiliging of locatiebegeleiders niet nodig, wat de kosten drukt.
Drie opties
Op basis van hun analyse hebben de onderzoekers drie opties voorgesteld voor een bekostigingssystematiek voor de Gemeentelijke Opvang Oekraïners.
De eerste gaat uit van een normbedrag per gerealiseerd bed, de tweede maakt onderscheid in het normbedrag op basis van het accommodatietype en de derde gaat uit van een vast bedrag plus een variabel bedrag voor kostencomponenten met een groet variatie.
Het besluit
Staatssecretaris Van der Burg heeft ervoor gekozen de eerste optie te volgen. Deze is vergelijkbaar met de vorige regeling en heeft als voordeel dat ze “zeer eenvoudig uit te voeren is en gemakkelijk controleerbaar is”. Daarnaast zijn de administratieve lasten voor zowel gemeenten als het ministerie in dit systeem beperkt.
Tegelijkertijd biedt het kabinet in de nieuwe regeling ruimte voor variatie. Er is een aparte bepaling in het leven geroepen die het mogelijk maakt werkelijke meerkosten per gerealiseerde plek per dag te declareren indien de totale werkelijke kosten een uitkering op basis van de normbedragen in betekenende mate zouden over- of onderschrijden.
Van der Burg: “Het gaat bij de toepassing van dit artikel om zodanige hoge kosten, met name als gevolg van het gebruik van duurdere accommodatietypes, in het bijzonder hotels, vakantieparken en schepen, dat deze op jaarbasis niet binnen de totale op basis van de normbedragen uit te keren bekostiging kunnen worden opgevangen.”
Particuliere Opvang Oekraïners
In het onderzoek keken Andersson Elffers Felix en Improven ook naar de regeling Particuliere Opvang Oekraïners (POO). Ook voor deze regeling heeft de staatssecretaris het advies van de onderzoekers overgenomen. “Het bedrag van €7 per dag uit het onderzoek is vertaald naar een normbedrag van €210 per geregistreerde persoon per maand waarin aan deze persoon een verstrekking is gedaan.”
Het gaat hier om kosten voor onder meer de inschrijving in de gemeentelijke basisregistratie personen, de WA-verzekering en buitengewone kosten in de particuliere opvangvoorziening, zoals bepaalde reiskosten. Omdat voor de particuliere opvang nog geen normbedrag bestond, geldt deze regeling met terugwerkende kracht vanaf 1 maart 2022.
