Advies aan Oost-Nederland: Investeer meer in sociale firma’s

Adviesbureau RadarAdvies heeft in opdracht van de FNV onderzoek gedaan naar de stand van zaken van sociale firma’s in regio Achterhoek, Midden-Gelderland en Twente. Op basis van de doorlichting wordt de regio geadviseerd meer te investeren in sociale ecosystemen.

De belangrijkste conclusie van de verkenning van de organisatieadviseurs is dat het aantal sociale firma’s in Oost-Nederland nog bescheiden is, terwijl deze firma’s juist een belangrijke rol spelen in de ambitie om een inclusieve arbeidsmarkt te realiseren. Groei in het aantal sociale firma’s is dus noodzakelijk om meer mensen met een arbeidsbeperking mee te laten doen op de arbeidsmarkt. 

De doorlichting leverde de volgende bevindingen op:

Ecosysteem
Per regio verschilt de ontwikkeling van het ecosysteem voor sociaal ondernemen. In Twente is sprake van een sterke ontwikkeling en een grote rol van overheidspartijen terwijl in de andere regio’s hier nog stappen te zetten zijn. Een goede gemeenschappelijke registratie ontbreekt in de arbeidsmarktregio’s. De sociale firma’s zijn zeer divers, van de traditionele sociale werkbedrijven tot sociaal innovatieve startups.

Bedrijfsmodel, duurzame werkgelegenheid en arbeidsvoorwaarden
Een duurzaam bedrijfsmodel wordt sterk bepaald door de werksoort en marktomstandigheden en door subsidies die het verschil in loonwaarde en minimumloon overbruggen. Zeker startende ondernemingen zijn veelal niet in staat direct een arbeidsovereenkomst aan te bieden maar werken met proefplaatsingen, vrijwilligers en dagbesteding. Daarnaast zien sociale firma’s de beperkte duur van de loonkostensubsidie als grote risicofactor.

Er wordt gewaarschuwd voor doelgroepen- en prijsconcurrentie. Ook wordt gepleit voor een goede rechtspositieregeling van de mensen uit de Participatiewet. Een aantal ondernemers gaf aan niet te weten of er een cao van toepassing is. 

Werven en begeleiden van mensen uit doelgroepen
Betrekkelijk veel ondernemers geven aan dat het vinden van de juiste personen niet eenvoudig is. Volgens verschillende sociale firma’s zijn de kanalen voor instroom versplinterd en de processen bureaucratisch. De kosten van de begeleiding zijn niet altijd afdoende gecompenseerd. 

Coronacrisis
Sociale firma’s zien door de coronacrisis minder potentie tot groei van het aantal medewerkers met een arbeidsbeperking of geringere arbeidsmarktkansen binnen hun organisatie dan ze zonder de crisis zouden zien. Opvallend is dat sommige sociale firma’s ook weer nieuwe vervangende werkgelegenheid zien als gevolg van corona: meer toezicht, pakketpost, fabricage mondkapjes. Dit is sterk afhankelijk van de sector waarin een sociale onderneming opereert. De onderneming beweegt mee in de ontwikkeling van de sector.

Aanbestedingen en inkoop
Er zijn ondernemingen die ingeschreven hebben op voorbehouden opdrachten maar de kenbaarheid van de mogelijkheid is betrekkelijk laag. Sociale firma’s geven aan dat de gemeente en ondernemingen meer kunnen betekenen voor sociale firma’s door hun aanbestedings- en inkoopbeleid aan te passen. Maatschappelijk verantwoord inkopen zou de nieuwe norm moeten worden. 

Ondersteuning
De meeste sociale firma’s geven aan dat kennis en netwerken voor hen van groot belang zijn om hun onderneming te laten groeien. Daarnaast is het bieden van loonkostensubsidie en subsidie voor begeleiding essentieel voor de inschakeling van mensen met een arbeidsbeperking.

‘Investeer meer in ecosystemen’

Op basis van de onderzoeksbevindingen komt RadarAdvies tot de volgende aanbevelingen: 

1. Versterk het ecosysteem voor sociale ondernemingen en sociale firma’s. Maak hierbij een goede verbinding tussen lokale netwerken en regionale netwerken. Benader de (door)ontwikkeling van een ecosysteem vanuit een economisch en sociaal perspectief. Zorg voor een duidelijke regievoering en onderzoek in hoeverre als onderdeel van het ecosysteem, een sociaal ontwikkelbedrijf zoals eerder door de FNV beschreven, kan functioneren.

2. Stem het economisch beleid en participatiebeleid goed op elkaar of om sociale firma’s te stimuleren. Betrek in het kader van de bevordering van het regionaal economisch beleid ook de provincies bij het beleid ten aanzien van sociaal ondernemen en sociale firma’s. Kom hierbij gezamenlijk tot heldere doelstellingen over de groeiambities.

3. Registreer de sociale firma’s en hanteer hiervoor heldere criteria, zodat er een ‘sociale markt’ kan ontstaan voor overheidsopdrachten en opdrachten uit de particuliere sector. 

4. Stem het loonkostensubsidiebeleid zoveel mogelijk op elkaar of en pas hierbij maatwerk en flexibiliteit toe. 

5. Wees er in de advisering en het toekennen van ondersteunende maatregelen scherp op of sprake is van loonvormend werk dan wel de groei naar loonvormend werk, goed werkgeverschap en een passend arbeidsvoorwaardenbeleid. Ontwikkel arrangementen waardoor doelgroepen- en prijsconcurrentie vermeden wordt. 

6. Monitor vanuit de Regionale Werkbedrijven de werkgelegenheidsontwikkeling voor mensen met een arbeidsbeperking gedurende de komende conjuncturele ontwikkeling als gevolg van corona. Heb hierbij ook aandacht voor de instroom vanuit de doelgroep VSO/PRO. 

7. Start een informatiecampagne onder aanbestedende diensten en sociale firma’s over de mogelijkheden van voorbehouden opdrachten (art.2.82 Aanbestedingswet) voor sociale firma’s. Maak ruimte in het aanbestedings- en inkoopbeleid voor sociale inkoop. 

8. Bevorder de onderlinge samenwerking en kennisuitwisseling tussen de arbeidsmarktregio’s op het terrein van sociaal ondernemen en sociale firma’s. 

Over het onderzoek

Tijdens het onderzoek heeft RadarAdvies bronnen geraadpleegd, interviews afgenomen met regionale stakeholders, bestuurders, ondernemers en vakbondsbestuurders en een enquête uitgezet onder de aanwezige sociale ondernemingen in de drie regio’s. Daarbij is onder meer gekeken hoe de betreffende firma’s zijn georganiseerd, wat hun arbeidsvoorwaardenbeleid is en welke bijdrage ze leveren aan de arbeidsintegratie van mensen met een arbeidsbeperking. 

Sociale firma’s?

Sociale firma’s zijn ondernemingen die het bieden van werk aan mensen die niet zelf het minimumloon kunnen verwerven hebben omarmd als hoofdelement van hun missie. Ze zijn van belang om de ambitie van een inclusieve arbeidsmarkt te realiseren.