Consultancy en inhuurkosten van NPO lopen uit de klauwen
De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) heeft de afgelopen vijf jaar zijn afhankelijkheid van externe organisaties explosief zien toenemen. Sinds 2012 zijn de uitgaven aan externe consultants en professionals met meer dan 150% gestegen. De uitgaven zijn zelfs zo hoog, dat deze neerkomen op bijna de helft van alle uitgaven aan salarissen van werknemers, een gegeven dat hoogst opmerkelijk te noemen is voor een organisatie die wordt gefinancierd uit publiek geld.
De afgelopen jaren is er veel veranderd in het medialandschap. Zo veranderde om te beginnen het kijkgedrag, was er een sterke opkomst van online kanalen en veranderden nieuwe technologieën de manier waarop mensen media tot zich nemen. Te denken valt bijvoorbeeld aan de groeiende trend van on-demand tv-kijken, met Netflix en Videoland als voorlopers op dit gebied. Als gevolg hiervan is de NPO – de Nederlandse Publieke Omroep – bekend van de (voormalige) TV-kanalen Nederland 1, 2 en 3 (nu NPO 1, 2, en 3), Radio 1 tot en met 5, en NOS.nl – bezig met een koersverandering. Deze nieuwe strategische koers is samengevat en opgetekend in het ‘Concessiebeleidsplan 2016-2020’ van de omroep.
Om te ondersteunen bij de grote transformatie die de NPO doormaakt, schakelde de omroep de hulp in van externe consultants en inhuurkrachtem. Consultants worden gebruikt om te ondersteunen bij strategische adviestrajecten, om advies te geven over gespecialiseerde onderwerpen, of om executiesupport te bieden bij programma's en projecten. Inhuur heeft betrekking op tijdelijke opvulling van openstaande vacatures, van senior- (interim) tot medior- en juniorfuncties (detachering van professionals), tijdelijke inzet bij piekbelasting, en vervanging bij zwangerschapsverlof of langdurige ziekte.
Kosten lopen uit de klauwen
Uit een analyse van de jaarverslagen van de NPO, blijkt echter dat deze kosten de afgelopen jaren behoorlijk buiten de oevers zijn getreden. Waar tussen 2009 en 2013 niet meer dan €5 miljoen werd uitgegeven aan externe krachten, zo ging het in zowel 2016 en 2017 om uitgaven van meer dan €10 miljoen. Deze kostenexplosie vindt plaats tegen een achtergrond van relatief stabiele of zelfs dalende organisatie-uitgaven van de NPO. Zo lagen de directe productie-uitgaven (TV, radio, online, distributie, enzovoorts) en de lasten van de bedrijfsvoering tussen 2015 en 2017 lager dan de uitgaven in 2012, terwijl de relatieve loonkosten per medewerker in 2017 juist in vergelijking met twee jaar ervoor zijn afgenomen.
De NPO is in het jaarverslag redelijk kort van stof ten aanzien van waar al het geld aan wordt uitgegeven. “In 2017 zijn kosten gemaakt voor projecten waaronder de oprichting coöperatie rechtenmanagement, waar de programmarechten van de diverse omroepen worden beheerd; de realisatie van het Radiohuis 1 en 4, organisatieadvies; diverse trajecten vanuit juridisch perspectief en/of externe regelgeving (waaronder de privacywetgeving); en projecten binnen ICT (onder andere op het gebied van IT-security)”, valt te lezen in het verslag. Radiohuis 1 en 4 betreft NPO's nieuwe locatie op het Mediapark in Hilversum, waar de studio's van NPO Radio 1 en NPO Radio 4 te vinden zijn (officieel op 23 januari 2018 geopend). De studio's van NPO Radio 2 en NPO Radio 5 verhuizen hier op termijn naar toe.
De grote stijging van de kosten, zoals waarneembaar in 2016, werd volgens de beleidsbepalers onder meer veroorzaakt door projecten zoals de ontwerpfase van de nieuwe radiostudio's, herpositionering van NPO 3FM, de implementatie van een nieuw ERP-systeem en verschillende IT-projecten.
Waar gaat het geld heen?
Hoewel de NPO geen inzichten deelt over aan welke bureaus hun geld wordt gespendeerd, is het tenminste voor twee gevallen bekend waar het geld naartoe is gegaan. Allereerst heeft de NPO een van 's lands meest prestigieuze strategische adviesbureau ingeschakeld om hun strategie onder de loep te nemen. NPO werkt al jaren met The Boston Consulting Group (BCG) aan hun beleidsplannen, en in hun meest recente project stelde BCG voor de publieke omroep een besparingsplan van miljoenen op. En vorig jaar huurde de NPO ook een extern adviesbureau in om de onderhoudsplanning voor de periode 2017-2026 te evalueren. Het ging hier om de nodige verbouwingen in het pand, ten behoeve van de realisatie van nieuwe radiostudio’s, en onderhoud van al zijn eigendommen. Uit de geactualiseerde plannen kwam tevens naar voren dat de onderhoudskosten de komende jaren zullen toenemen.
Het groeiende veranderportfolio is mede debet geweest aan de toename in externe inhuur van professionals. Hier speelt ook dat de NPO de juiste expertise niet zelf in huis heeft, of in sommige gevallen simpelweg over “onvoldoende capaciteit” beschikt, zo schrijven bestuursvoorzitters Shula Rijxman en Martijn van Dam in het jaarverslag.
Rode cijfers
De hoge uitgaven aan externen is een van de redenen waarom NPO rode cijfers schrijft. In 2017 kwam het gerealiseerde exploitatieresultaat uit op €700.000 verlies – dit verlies had nog hoger kunnen uitvallen als bepaalde prominente openstaande posities (bijvoorbeeld: zendermanager NPO Radio 3FM) eerder zouden zijn ingevuld.
Het nieuws komt op een moment dat NPO de druk voelt van het veranderende medialandschap. STER-inkomsten zijn aan het dalen, waardoor er vanaf 2019 miljoen euro’s minder budget voor de publieke omroep beschikbaar zouden komen. Tegelijk maakt wet- en regelgeving het voor de NPO lastig om op andere manieren geld te verdienen. Ook worstelt NPO met de last dat het een door de overheid gefinancierde organisatie is. Plannen om van NPO net zoals UitzendingGemist een betaalde dienst te maken, stuitten in het landschap op forse kritiek.
Toezicht?
De sleutel tot het realiseren van hun strategie is dat de NPO weer controle krijgt over zijn eigen in-house capaciteitsplanning en er voor zorgt dat de organisatie klaar is voor de veranderingen die het ondergaat. Vorig jaar kwamen de totale uitgaven aan externen neer op 44% van de totale kosten betaald aan lonen en salarissen van de eigen medewerkers, en in 2016 lag dit zelfs op een indrukwekkende 59%. Als de NPO een ministerie zou zijn geweest, dan zou dit zeker tot Kamervragen hebben geleid. Het Rijk heeft namelijk in zijn begrotingsbeleid verschillende afspraken gemaakt met de Tweede Kamer over de inhuur van extern personeel. De belangrijkste norm is dat maximaal 10% van de totale personele uitgaven (ambtelijk personeel + externe inhuur) mag worden uitgegeven aan externe inhuur.
Wanneer ministeries deze norm overschrijden - vorig jaar deden drie van de elf ministeries dit - dan moeten ze dit in hun departementale jaarverslagen verantwoorden. De zeer forse overschrijding van OCW en BZK vorig jaar (circa 25%) leidde tot meerdere Kamervragen over de status (budget, financiën, voortgang) van grote, complexe programma’s die zwaar op de begroting drukken. Ter vergelijking: de NPO zou vorig jaar, onder de ministeriële norm, een score van 30% hebben gehad.
Niet verrassend benadrukken de bestuurders van de NPO in hun jaarverslag de positieve impact die de NPO volgens hen heeft op de maatschappij. “Samen met de omroepen zorgt de NPO voor verrijking en verbinding in Nederland. Wij maken mooie, relevante en respectvolle programma’s, die voor elke Nederlander toegankelijk zijn en die via vele platformen een groot publiek bereiken.... De NPO zorgt ook voor reflectie en debat.” Gedurende het jaar voorziet de NPO een zeer groot deel van de Nederlandse bevolking in hun kijk-, luister- of surfbehoeften.
De crux in dit verhaal is echter het feit dat het de belastingbetaler is, die opdraait voor de kosten. In 2017 had de NPO inkomsten van €854 miljoen, waarvan 95% rechtstreeks uit de staatskas kwam. En onder druk van de machtige lobby van de publieke omroep, gaat er dit jaar waarschijnlijk nog meer geld richting de NPO. Momenteel kampt de omroep met een gat in zijn budget van €62 miljoen. Over hoe dit gat gedicht moet worden (meer subsidie versus bezuinigingen), wordt nu al bijna een jaar gesteggeld. Volgens De Telegraaf zou de coalitie afgelopen donderdag akkoord zijn gegaan met een extra zak geld voor de publieke omroep, waardoor er nog zo’n €40 miljoen euro aan gemeenschapsgeld eenmalig naar de publieke omroep zou vloeien. Grote kans dat een groot gedeelte daarvan bij externen terechtkomt.
