Hoeveel kosten maken gemeenten voor de opvang van Oekraïners?
Sinds de Russische invasie vonden meer dan 100.000 Oekraïners onderdak in Nederland. Inmiddels duurt de oorlog al drie jaar en neemt het aantal Oekraïense ontheemden nog steeds toe. Andersson Elffers Felix (AEF) en Improven onderzochten voor de derde keer hoeveel Nederlandse gemeenten kwijt zijn aan de opvang van Oekraïners. Op basis daarvan bepaalt het Rijk het nieuwe normbedrag.
Volgens het onderzoek kostte een opvangplek in 2024 gemiddeld €49 per dag. “Dat is een gemiddelde”, licht adviseur Koen van Wijk van AEF toe, “maar het bedrag verschilt per gemeente. Dat komt omdat elke gemeente zelf mag bepalen hoe ze de opvang inricht en ook zelf van alles moet inkopen, zoals mensen voor de beveiliging of schoonmaak.”
Daarnaast heeft de locatiekeuze grote invloed op de kosten. “Een hotelkamer is een stuk duurder dan een oud bejaardentehuis”, zegt Van Wijk. Ook cateringkosten spelen een rol: “Op de meeste plekken is dat niet nodig, maar op locaties waar niet gekookt kan worden, is er soms geen andere optie.”
Bekostiging en normbedragen
Gemeenten ontvangen van het Rijk een normbedrag per opvangplek. In 2024 is dat bedrag opnieuw iets lager vastgesteld dan het jaar ervoor. “Dat komt omdat er in de eerste crisisfase soms voor dure noodoplossingen is gekozen. Inmiddels zijn die vaak afgeschaald en is de opvang efficiënter geregeld”, aldus Van Wijk. De overstap naar vaste inhuur in plaats van tijdelijke krachten heeft bijvoorbeeld bijgedragen aan kostenbesparing.
Een belangrijke wijziging in de bekostiging vanaf 2025 is de uitsluiting van de duurste opvangvormen uit het normbedrag. Hotels, schepen en kosten voor catering worden niet langer standaard vergoed. Daardoor valt het nieuwe normbedrag dat het ministerie van Asiel en Migratie heeft vastgesteld wat lager uit dan het door AEF en Improven geraamde gemiddelde.
“Enerzijds is dat misschien een uitkomst waar gemeenten minder blij mee zullen zijn, anderzijds kunnen gemeenten het totaalbedrag aan kosten nog steeds declareren, ook als die kosten hoger zijn dan het nieuwe normbedrag”, licht Van Wijk toe. “In die zin kan de nieuwe regeling ook de doelmatigheid bevorderen.”
Eigen bijdrage per 2025
Vanaf 2025 is een eigen bijdrage ingevoerd voor Oekraïense ontheemden met een inkomen. Gemeenten worden daarnaast ook verplicht om het leefgeld in te houden bij deze groep.
Dit brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, stelt Van Wijk: “We hebben onderzocht hoeveel tijd en geld het gemeenten zal kosten om deze taak uit te voeren. Het was niet gemakkelijk om dat te schatten, omdat veel zal afhangen van hoe de Oekraïners zelf reageren op deze regels.”
Bovendien mag de eigen bijdrage en het inhouden van het leefgeld niet leiden tot ‘onevenredig nadeel’ voor de ontheemden. Dit kan betekenen dat gemeenten extra maatwerk moeten leveren of vaker bezwaren moeten behandelen, wat de administratieve last verhoogt.
Behoefte aan langetermijnperspectief
Het onderzoek werpt ook een licht op enkele van de belangrijkste uitdagingen waar gemeenten tegenaan lopen. Daarbij blijkt dat ze vaak behoefte hebben aan meer langetermijnperspectief rondom de opvang en de bekostiging.
“Ze willen hun opvanglocaties bijvoorbeeld vaak inrichten voor langduriger verblijf, maar kunnen moeilijk grote investeringen doen of langdurige contracten aangaan omdat de bekostiging steeds niet langer verlengd wordt dan met een jaar”, aldus Van Wijk.
Op dit vlak proberen de onderzoekers gemeenten iets meer grip te bieden, legt hij uit. “We staan met bijna honderd gemeenten in contact over dit complexe crisisdossier en proberen echt helderheid te schetsen over het financiële plaatje rond de opvang van Oekraïners.”
