AEF helpt Kampen met toekomstvisie voor opvang van Oekraïners
Gemeente Kampen heeft sinds de inval door Rusland veel Oekraïense vluchtelingen opgevangen. Meer dan twee jaar later is er nog steeds geen uitzicht op vrede. Wat betekent dit voor de vluchtelingen en hoe kan Kampen anticiperen op deze onzekere toekomst? AEF bracht vier toekomstscenario’s in kaart.
Nederland telt momenteel ruim 110.000 geregistreerde Oekraïners. Enkele honderden daarvan verblijven in de Overijsselse gemeente Kampen.
Helaas weet niemand wat de komende tijd precies voor hen in petto heeft. Maar wat het ook wordt, het is voor Kampen belangrijk om zich daar nu al op voor te bereiden.
De gemeente schakelde Andersson Elffers Felix (AEF) in om daarbij te helpen. Het projectteam bestond uit AEF-adviseurs Samar Nafie (projectleider), Koen van Wijk, Carolien Bosshardt en Jasper Sterrenburg.
Twee onzekerheden, vier scenario’s
Om de toekomst wat tastbaarder te maken, was het belangrijk om te bepalen wat daarin het meest bepalend zal zijn. Daar kwamen twee duidelijke factoren uit.
“De eerste – niet verassend: het verloop van de oorlog. De tweede: de vraag welke verblijfstitel Oekraïners hebben in Nederland”, vertelt Nafie. “Op dit moment hebben zij een tijdelijke verblijfsvergunning vanuit de EU, die meer onzekerheid geeft dan een eventuele toekomstige permanente status.”
Door deze twee onzekerheden tegen elkaar uit te zetten als assen, ontstonden vier scenario’s:
Scenario 1: De situatie in Oekraïne verbetert, terwijl de verblijfstitel van Oekraïense ontheemden tijdelijk blijft.
In dit scenario keert een groot deel van de Oekraïners terug naar hun thuisland, maar niet iedereen kan of wil direct terug. De opvang in Nederland blijft nodig, maar wel met een focus op kortere termijn en mogelijke doorstroom naar andere locaties.
Scenario 2: De situatie in Oekraïne verbetert en Oekraïense ontheemden krijgen een vaste verblijfstitel.
Hier blijven veel Oekraïners in Nederland, ondanks de verbeterde situatie in hun thuisland. Dit vereist een langdurige aanpak, gericht op integratie, werkgelegenheid en het creëren van duurzame woonoplossingen.
Scenario 3: De situatie in Oekraïne verslechtert en de verblijfstitel van Oekraïense ontheemden blijft tijdelijk.
In dit geval ontstaat er een langdurige situatie van onzekerheid voor de vluchtelingen. De gemeente moet rekening houden met voortdurende opvangbehoeften, zonder dat integratie op de lange termijn gestimuleerd kan worden.
Scenario 4: De situatie in Oekraïne verslechtert, terwijl Oekraïense ontheemden een vaste verblijfstitel krijgen.
In dit scenario is er een langdurige oorlog en een vaste verblijfstitel voor de vluchtelingen. Dit vraagt om een stevige, duurzame aanpak waarin volledige integratie en maatschappelijke deelname van de Oekraïners centraal staan.
Draagvlak
Deze vier mogelijke vooruitzichten vormden de basis voor het onderzoek. “Elk van de vier scenario’s zijn we vervolgens gaan invullen door te kijken naar de gevolgen op een aantal gebieden: draagvlak onder inwoners en vrijwilligers, zorg, werk, huisvesting, integratie en onderwijs”, legt Nafie uit.
“Op basis van liefdadigheid kon Kampen in heel korte tijd kleinschalige opvang optuigen.”
Met name dat draagvlak is essentieel. Nafie omschrijft het als “een van de rode draden die door alle scenario’s loopt”. Dit heeft te maken met de “Kamper aanpak”, die grotendeels draait op de inzet van vrijwilligers.
“De kerken hadden via een project al contacten in Oekraïne op het moment dat de oorlog uitbrak”, licht Nafie toe. “Vrijwilligers zijn toen in busjes naar Oekraïne gereden om die mensen op te halen. Ze zijn het gewoon gaan doen. Op basis van liefdadigheid vanuit hun gemeenschap kon Kampen toen in heel korte tijd kleinschalige opvang voor deze groep optuigen.”
Deze liefdadigheid is natuurlijk mooi, “maar, de inzet van zoveel bevlogen vrijwilligers is wel een belangrijk aandachtspunt voor de gemeente”, vertelt Van Wijk. “Want de opvang maar ook de begeleiding van Oekraïners is grotendeels afhankelijk van de energie en motivatie van individuen.”
En die is op haar beurt afhankelijk van hoe de toekomst zich zal ontvouwen. Van Wijk: “Wat gebeurt er als de oorlog eindigt en mensen terug kunnen maar dat niet doen? Of als de oorlog nog jaren voortduurt maar mensen vanwege psychische problemen wel mogen maar niet kúnnen werken?”
“Om allerlei redenen is het behoud van draagvlak geen vanzelfsprekendheid”, geeft hij aan. “Dat is in Kampen meer dan op andere plekken iets om goed in de gaten te houden. Een belangrijke aanbeveling van ons was daarom om enerzijds in te zetten op het behoud van draagvlak, maar ook heel duidelijk in kaart te brengen wat er nodig is op het moment dat de inzet van vrijwilligers wegvalt.”
Voorbereid op de toekomst
Zo heeft het team van AEF binnen de vier scenario’s advies uitgebracht rond alle relevante thema’s.
“Het is belangrijk dat de gemeente zich nu al voorbereidt op een langdurig verblijf van een groot deel van de Oekraïners”, stelt Nafie. “Het einde van de oorlog is immers nog niet in zicht en terugkeer zal niet voor iedereen (direct) mogelijk zijn. Daarnaast is een deel van de Oekraïners al een nieuw leven aan het opbouwen in Kampen.”
“Ik vond het bijzonder hoeveel mensen bereid waren om met ons te delen.”
Daarnaast raadt AEF aan om de samenwerking tussen lokale en regionale organisaties te versterken, zodat de opvang goed kan verlopen, ongeacht welk scenario zich voordoet.
De communicatie met de bevolking speelt ook een cruciale rol. Transparantie en duidelijke informatievoorziening zijn noodzakelijk om het draagvlak te behouden en zorgen onder de inwoners weg te nemen.
Een stewardess en een adviseur
De betrokken adviseurs blikken terug op een bijzonder en soms emotioneel traject. “Ook voor ons waren de gesprekken met Oekraïners best aangrijpend”, vertelt Bosshardt. “Er waren hele families gekomen, sommigen zaten met hun kinderen op schoot. Ik vond het bijzonder hoeveel mensen bereid waren om met ons te delen.”
“Wat mij het meest is bijgebleven”, voegt Van Dijk toe, “is een gesprek met een jonge vrouw en alleenstaande moeder die in Oekraïne stewardess was geweest. Haar diploma lag op het vliegveld van Cherson – maar dat bestaat niet meer.”
“Ze sprak een hele rits aan talen, maar geen Nederlands en ze vroeg me wat ze het beste kon doen. Nederlands leren? Laaggeschoold werk? Hopen op een snelle terugkeer? Dat besef heeft wel wat met mij gedaan, dat zij niet zo lang geleden gewoon een stewardess in Cherson was en ik een adviseur in Utrecht. En dat het leven dan zo kan lopen.”
