APPM helpt Vitens met gebiedsproces voor waterwingebied Hammerflier
De vraag naar drinkwater neemt snel toe, terwijl de levercapaciteit beperkt blijft. Het zorgt voor complexe puzzels. Bijvoorbeeld in Hammerflier, waar Vitens weliswaar een vergunning heeft om de waterwinning op te voeren, maar ook rekening wil houden met vele andere belangen. APPM hielp het drinkwaterbedrijf bij het optuigen van een zorgvuldig gebiedsproces.
De Nederlandse bevolking groeit. Bovendien gebruiken we per persoon ook nog eens steeds meer drinkwater. Het zorgt er opgeteld voor dat een drinkwatertekort steeds meer op de loer ligt.
“Op piekmomenten moeten we soms al alle zeilen bijzetten om aan de vraag te voldoen”, vertelt Gerben Korten, strategisch omgevingsmanager bij Vitens. “Bijvoorbeeld wanneer op warme, droge dagen het verbruik omhoogschiet als mensen massaal hun tuin gaan sproeien en hun zwembadjes vullen.”
Om aan de stijgende vraag te voldoen, zoeken drinkwaterbedrijven naar mogelijkheden om de productiecapaciteit voor de lange termijn uit te breiden. Daarbij speelt ook mee dat sommige winlocaties minder bruikbaar worden, onder meer door verzilting.
“We onderzoeken daarom nieuwe locaties om grondwater te onttrekken, en kijken inmiddels ook naar oppervlaktewater, zoals de IJssel, als potentiële drinkwaterbron”, aldus Korten. “Daarnaast kijken we naar de uitbreiding van onze productie op bestaande winvelden.”
Ingehaald door de werkelijkheid
Een van die bestaande winvelden is het in Overijssel gelegen Hammerflier. Vitens heeft er een winvergunning voor 5 miljoen kuub per jaar, waarvan momenteel 1,6 miljoen kuub wordt gebruikt. Flink wat overcapaciteit dus, die Vitens tot enkele jaren geleden bovendien niet eens nodig had.
“Tot de zomer in 2018”, vertelt Korten. “We hadden toen te maken met extreme droogte die volgens alle weermodellen pas rond 2050 te verwachten viel. Aanvankelijk gingen we er dan ook vanuit dat 2018 eenmalig was, maar de zomers daarna herhaalde die situatie zich; we zijn ingehaald door de werkelijkheid.”
Verantwoord benutten
Gelukkig maar dat er nog zoveel overcapaciteit is, zou je zeggen, maar de praktijk blijkt “weerbarstig”, aldus Korten. “Overheden, maatschappelijke organisaties en bewoners hebben ook andere belangen. De tekorten vragen om snelheid, maar het drinkwaterbelang wordt steeds vaker tegen die belangen afgewogen.”
“Voordat je de waterwinning opvoert, moet je goed uitzoeken wat dit doet met de omgeving.”
In Hammerflier betekent het concreet dat klimaatverandering en andere onttrekkingen ervoor zorgen dat Vitens weliswaar een winvergunning heeft die ruimer is dan de huidige winning, maar het “niet meer mogelijk is om dit vergunde recht verantwoord te benutten”, schetst Korten het dilemma.
Druk op de ruimte
Eén ding was duidelijk: de opgave was te complex en raakte te veel belangen om eenzijdig door Vitens te worden aangepakt. Het drinkwaterbedrijf schakelde APPM’er Gerrit Kuper in als procesmanager, om te zorgen voor een proces waarin de vele stakeholders samen over een oplossing kunnen praten.
“De druk op de ruimte neemt almaar toe”, constateert Kuper. “Hammerflier laat dat goed zien: in dit gebied zijn agrariërs actief, er staan ongeveer 900 woningen en het ligt tegen Natura 2000-gebied aan. Voordat je de waterwinning opvoert, moet je dus goed uitzoeken wat dit doet met de omgeving.”
Wankel vertrouwen
Daarom was er al een hydrologisch onderzoek uitgevoerd, maar voordat de resultaten daarvan waren gepresenteerd, bestond onder bewoners en gebruikers van het gebied al weerstand en angst dat een mogelijke daling van de grondwaterstand schade zou veroorzaken.
“Die zorgen werden gevoed doordat bij werkzaamheden aan het kanaal vlakbij al tientallen woningen verzakt waren”, legt Kuper uit. “Een kwestie van totaal andere aard, waar Vitens niets mee te maken had, maar het was niet goed voor het toch al wankele vertrouwen in instanties.”
Samen optrekken
Om het vertrouwen terug te winnen én iedereen een stem te geven, richtte Kuper een heldere overlegstructuur in voor alle betrokken partijen. “Die overlegstructuur was nodig om de vrijblijvendheid weg te nemen die er toch wel was”, geeft hij aan.
“We zijn er nog niet, maar er is weer perspectief.”
“Bovendien werd er wel gesproken met gemeenten, provincie, waterschap en agrariërs, maar nog niet met bewoners en nog niet gestructureerd”, legt hij uit. “Nu hebben we een klankbord van omwonenden die meekijken bij elke stap en trekken we samen op. In plaats van dat iedereen een eigen plan trekt.”
Complex samenspel
Ook schakelde Kuper advies- en ingenieursbureau Aveco de Bondt in voor verdiepende effectonderzoeken. De resultaten daarvan bieden meer inzicht in de uitdagingen, maar bevestigen vooral ook hoe complex de situatie is.
“De effecten op de natuur en de landbouwactiviteiten zijn beperkt, maar bij daling van de grondwaterstanden loopt een derde van de woningen dicht bij de drinkwaterwinning risico op schade”, licht Kuper toe. “Maar die daling wordt niet alleen door drinkwaterwinning veroorzaakt; ook klimaatverandering en activiteiten van het waterschap en agrariërs hebben hier een aandeel in.”
Pas op de plaats
Het laat ook zien dat de oplossing niet alleen van Vitens kan komen, geeft hij aan. “Daarom start er een uitgebreid gebiedsproces onder leiding van de provincie dat met alle belangen en oorzaken rekening houdt.”
“De risico’s zijn te groot om zonder meer door te gaan”, vult Korten aan. “Wij begrijpen de zorgen en maken pas op de plaats; wij willen een goede buur zijn.”
Geen oplossing, wel perspectief
Daardoor zit Vitens wel “in de spagaat tussen leveringsplicht en vergunningen die niet van de grond komen”, geeft hij aan. “De urgentie is groot. We moeten samen zoeken naar alternatieven voor het niet aanspreken van onze extra capaciteit, zoals versterking van de woningen.”
Een definitieve oplossing is er dus nog niet. “Maar gelukkig zijn we nu met alle partijen constructief in gesprek”, geeft Korten aan. “Daar hadden we iemand zoals Gerrit voor nodig, die met een berg kennis en ervaring én met overzicht de situatie kon openbreken. We zijn er nog niet, maar er is weer perspectief.”
