Slapende reuzen en digitale bananen: TCS-futurist Frank Diana over de onstuitbare opmars van technologie
Technologische vooruitgang – volgens velen is het dé motor van de geschiedenis. Maar waar het ons brengt weten we altijd pas achteraf. Als Principal Futurist van Tata Consultancy Services helpt Frank Diana leiders wereldwijd om zich zo goed mogelijk voor te bereiden op de toekomst, die mede door het steeds hogere innovatietempo alleen maar onzekerder wordt. Of kan de nieuwste AI-technologie zelfs daar verandering in brengen? Diana was onlangs in Nederland, en we kregen de kans om hem te spreken over de kansen én gevaren van technologie.
Frank Diana kan de toekomst niet voorspellen. “Dat kan niemand”, zo benadrukt hij meermaals, en al helemaal niet in de turbulente wereld van de 21e eeuw. “Als er één verschil is tussen het huidige tijdperk en de voorgaande, dan is het de snelheidsdynamiek. Een ander verschil is de hoge mate van onzekerheid – ik heb nog nooit zo’n onzekere periode gezien.”
Wie denkt dat het Diana’s werk frustrerend maakt heeft het mis. “Het is een fascinerende tijd om futurist te zijn”, vertelt hij met een glimlach.
Als Principal Futurist van Tata Consultancy Services (TCS) besteedt Diana het grootste deel van zijn tijd aan het praten met CEO’s en andere leiders over “waar de wereld naartoe gaat”, zo legt hij uit. “Daarin komt van alles samen – niet alleen wetenschap en technologie, maar bijvoorbeeld ook maatschappelijke discussies, geopolitiek en verschuivende economische getijden.”
Mogelijke toekomsten
Juist het samenspel van al deze factoren maakt het zo moeilijk om vooruit te kijken, maar tegelijkertijd wordt het voor bedrijven des te belangrijker om zich voor te bereiden op deze onzekere toekomst.
“Bedrijven werden overrompeld door de pandemie en de Russische inval in Oekraïne. Maar zulke extreme gebeurtenissen zullen zich waarschijnlijk blijven voordoen. Daarom hechten leiders steeds meer belang aan veerkracht – het vermogen om je snel aan te passen en om te gaan met tegenslag. En die veerkracht is mede afhankelijk van inzicht in de dingen die mogelijk kunnen gaan gebeuren.”
Wat er precies gaat gebeuren kan Diana dus niet vertellen. Wel kan hij samen met leiders kijken naar meerdere scenario’s en hoe daarmee om te gaan. “We helpen om mogelijke toekomsten te begrijpen en op basis daarvan strategieën op te stellen. We schetsen vier of vijf mogelijke toekomsten en werken dan samen om te begrijpen op welke toekomsten ze het beste kunnen inzetten.”
Wapenwedloop
Hier treedt echter nog een complicatie op. De leiders van ’s werelds grote bedrijven wachten niet simpelweg af welke toekomst zich ontvouwt – zeker als technologie daadwerkelijk de belangrijkste motor is van de geschiedenis, geven ze zélf grotendeels vorm aan deze toekomst.
Neem de opkomst van kunstmatige intelligentie. Met de lancering van ChatGPT door OpenAI is de langverwachte hype rond AI in alle hevigheid losgebarsten. “Het was een kantelpunt, in de zin dat ChatGPT het potentieel van AI demonstreerde aan de hele wereld, maar voor mensen die de ontwikkelingen in de sector volgen was het geen verrassing”, geeft Diana aan.
“Historisch gezien zijn we nooit in staat geweest om het pad van de technologie af te remmen.”
Wel kan de hype zorgen voor een verdere stroomversnelling in de ontwikkeling van AI, denkt hij. “Het heeft een wapenwedloop aangewakkerd, met name tussen Microsoft en Google. We zien dat er nu miljarden dollars tegenaan worden gegooid, omdat bedrijven zich geen achterstand kunnen veroorloven.”
De pauzeknop
Niet iedereen ziet deze versnelling zitten. Critici buitelen de laatste maanden over elkaar heen om te waarschuwen voor de gevaren van AI. De term wapenwedloop roept ook niet direct de meest geruststellende associaties op, en het lijkt geen geheel ongegronde zorg dat de gepaste voorzichtigheid weleens zou kunnen sneuvelen in de hitte van de oplaaiende concurrentiestrijd.
Diana onderkent de gevaren. “De risico’s zijn reëel”, zegt hij resoluut. De pauze in de verdere ontwikkeling van AI waar veelvuldig voor wordt gepleit acht hij echter niet realistisch. Daarbij beroept hij zich niet op de toekomst – die is immers onbekend – maar op het verleden.
“Ik ben groot voorstander van het kijken naar de geschiedenis voor signalen voor wat er zou kunnen gebeuren. En historisch gezien zijn we nog nooit in staat geweest om het pad van de technologie af te remmen, dus ik geloof niet dat een poging daartoe kans van slagen heeft.”
“Zolang je geen mondiaal overheidsmechanisme hebt, zoals de nucleaire instellingen die we hebben opgezet om die existentiële dreiging te beheersen, zullen individuele landen concluderen dat ze zich het concurrentienadeel dat een pauze veroorzaakt niet kunnen veroorloven”, licht hij toe.
Probleem of oplossing?
Maar zelfs als de pauzeknop wél zou kunnen worden ingedrukt, zou Diana daar geen voorstander van zijn. “Het is een nobel streven”, erkent hij. “Maar de keerzijde is dat de vele mooie dingen die AI ons kan brengen dan ook vertragen. Mijn standpunt is dat het positieve zwaarder weegt dan het negatieve.”
Daarbij wijst hij onder meer op de kansen die kunstmatige intelligentie biedt voor het verbeteren van onze gezondheidszorg. “Denk aan de mogelijkheid om kanker te overwinnen, verlamden te helpen lopen, blinden weer te laten zien – dat zijn allemaal dingen die mogelijk worden dankzij deze vooruitgang.”
En een van de voornaamste angsten rond AI – het inmiddels overbekende mantra ‘AI gaat onze banen overnemen’ – zou volgens Diana weleens een “blessing in disguise” kunnen zijn. “We zien wereldwijd een krimp van de beroepsbevolking. De zorg kampt met enorme personeelstekorten, de horeca heeft sinds de pandemie moeite om genoeg mensen te vinden. Dus misschien zien we in plaats van een probleem wel de oplossing van een probleem.”
Vangrails
Dat betekent niet dat Diana de gevaren rond AI niet serieus neemt. Hij wijst onder meer op de sterke opkomst van misinformatie. “Dat wordt de komende jaren een probleem voor de maatschappij, we kampen nu al met een gebrek aan vertrouwen in de wereld, en ik denk dat dit gebrek alleen maar zal toenemen.”
“Vertrouwen op menselijk gedrag om een probleem op te lossen is waarschijnlijk geen goede strategie.”
Daarnaast zijn er risico’s als discriminerende algoritmen, een gebrek aan transparantie, privacyschendingen, toenemende ongelijkheid, te machtige techbedrijven en natuurlijk het ultieme schrikbeeld, waarin te slimme AI de ondergang van de mensheid inluidt. Los van hoe reëel hij ieder van deze risico’s inschat, vindt Diana zeker dat “bepaalde vangrails” nodig zijn. “Die moeten ervoor zorgen dat organisaties rekening houden met ethische overwegingen.”
Tegelijk ziet hij hier een soortgelijk probleem als in de voorgestelde ontwikkelpauze. “Op organisatieniveau zijn vangrails een goede stap, de volgende stap is het nationale niveau. Maar zolang die stap zich daarna niet vertaalt naar een meer mondiale gemeenschap die samenkomt, denk ik dat de uitdagingen blijven bestaan.”
Afspraken over ethische kaders en normen zijn echter niet ons enige wapen tegen de risico’s van AI, zo stelt Diana. Een ander wapen is… AI. “Ook hier zie je natuurlijk een wapenwedloop”, legt hij uit. “Neem de misinformatie: het is kunstmatige intelligentie die dat mogelijk maakt, maar nu zie je dat er ook weer technologie wordt ontwikkeld om dat te helpen detecteren.”
AI versus klimaatverandering
Diana lijkt sowieso meer vertrouwen te hebben in technologische oplossingen dan menselijk handelen. Zo ook in het aangaan van waarschijnlijk de grootste uitdaging voor de komende decennia: de opwarming van de aarde. Waar velen erop hameren dat we als mensheid minder moeten consumeren en de illusie van eeuwige groei moeten loslaten, ziet Diana dit – net als de AI-pauze – niet snel gebeuren.
“Wederom kijkend naar de geschiedenis, is vertrouwen op menselijk gedrag om een probleem op te lossen waarschijnlijk geen goede strategie . Mensen hebben niet de neiging om te veranderen, tenzij ze daar echt toe worden gedwongen. Dus in het tegengaan van klimaatverandering biedt technologie ons denk ik betere kansen.”
Ook hierin ziet hij een hoofdrol weggelegd voor kunstmatige intelligentie. “AI werkt als aanjager van kennis op het niveau dat we uitwegen beginnen te zien. Denk aan vooruitgang in materiaalkunde, het verkleinen van hardware en het verminderen van de energie die daarvoor nodig is, ramen die zonne-energie opvangen, wegen waarop auto’s zichzelf al rijdend opladen – dat soort oplossingen.”
“De geschiedenis van technologische ontwikkeling bestaat uit constructieve en destructieve paden.”
Of het allemaal voldoende zal zijn durft Diana echter niet te zeggen. “De ene kant van mijn hersenen zegt: ‘We lopen te ver achter in het aanpakken van de klimaatproblemen, het zou weleens te laat kunnen zijn.’ De andere kant zegt: ‘Er is zo’n exponentiële progressie in de innovatieruimte, dat die kloof misschien wel gedicht wordt.’ Ik kan geen definitief antwoord geven.”
Twee paden
Hoe dan ook vormt de inzet van AI tegen klimaatverandering weer een voorbeeld van technologie die het opneemt tegen de gevolgen van andere technologie. Het zijn immers verouderde technologieën als de verbrandingsmotor die ons in de huidige positie hebben gebracht. Waar dergelijke uitvindingen ooit werden verwelkomd als vooruitgang, dreigen ze nu eerder te leiden tot onze ondergang.
Diana geeft aan dat de geschiedenis van technologische ontwikkeling bestaat uit “constructieve en destructieve paden”. De vraag is vaak echter wanneer je ontdekt op welke van die twee paden je je bevindt.
En zelfs als het pad van kunstmatige intelligentie ons kan wegleiden van het ravijn waarop de mensheid nu lijkt af te stevenen, hoe weten we dan waar het ons uiteindelijk brengt? De toekomst kunnen we immers niet voorspellen, drukt Diana ons keer op keer op het hart.
De toekomst repeteren
Ook hier kan – je raadt het misschien al – technologie deels uitkomst bieden, meent Diana. Nee, hij denkt niet dat AI ons (voorlopig) in staat zal stellen om de toekomst te voorspellen. Maar wat we wél steeds beter kunnen, is de toekomst repeteren.
“Een veelbelovende oplossing waarin AI een belangrijke rol speelt is de digital twin”, vertelt Diana. “Een digital twin is een virtuele replica van iets uit onze fysieke omgeving. Dat kan van alles zijn – van een organisme tot een auto of een gebouw. Het stelt je in staat om interactieve simulaties te draaien in deze digitale replica. Zo kun je de toekomst repeteren in een veilige setting.”
“Digital twins van gebouwen en steden helpen ons om het gebruik van energie te begrijpen.”
Hij noemt enkele medische toepassingen waar TCS aan werkt. “Denk onder meer aan een digitaal brein, digitaal hart en digitale huid. Die helpen ons begrijpen hoe we onze gezondheid en ons welzijn kunnen verbeteren. Ook helpen we hardlopers bij het verbeteren van hun prestaties en verkorten van hun hersteltijd. Er zijn zelfs voorbeelden waarbij een digital twin gedurende de training een hartkwaal ontdekte waaraan de loper tijdens een marathon had kunnen overlijden.”
Lees ook: Amsterdam Marathon wil CO2-neutraal worden. TCS levert de techniek.
Digitale banaan
Ook kunnen deze digitale tweelingen ons helpen in de strijd tegen klimaatverandering én het omgaan met de gevolgen ervan. “Digital twins van gebouwen en steden helpen ons om het gebruik van energie te begrijpen en de energievoetafdruk te verkleinen ”, legt Diana uit. “Daarnaast helpen ze ons van tevoren begrijpen waar infrastructuur faalt – bijvoorbeeld bij een stijgende zeespiegel – zodat we die proactief kunnen repareren of versterken.”
Voor wie een virtuele replica van een complete stad al groots klinkt, zal een digital twin van de volledige aarde helemaal tot de verbeelding spreken. Toch wordt ook daar volgens Diana aan gewerkt. “Ik kan niet zeggen wanneer dat precies realiteit wordt, maar zeker in het anticiperen op de mondiale effecten van klimaatverandering is het natuurlijk enorm waardevol om op een bepaald niveau een virtuele kopie van de aarde te hebben.”
En als dit nog een beetje ver weg klinkt, is er nu alvast de digitale banaan. “Ja”, lacht Diana. “Geloof het of niet, maar we hebben een digital twin van een banaan.”
Het klinkt wellicht als een grap, maar draagt bij aan het oplossen van een heel serieus probleem, legt hij uit. “Met behulp van AI hebben we in kaart gebracht hoe een banaan verandert in afval, de snelheid waarmee hij rijpt. Dus stel je voor: je ziet een banaan in de winkel, en als je via je telefoon naar de banaan kijkt, vertelt hij je: ‘Deze banaan heeft nog drie dagen te gaan’. Maar nog belangrijker: als je die digital twin inzet in de toeleveringsketen, kunnen we de voedselverspillingsproblemen waar de wereld mee kampt tegengaan.”
Slapende reus
Zo kunnen digital twins ons helpen om iets meer grip te krijgen op een onzekere toekomst. Dat neemt echter niet weg dat we nog altijd in het duister tasten over wat die toekomst ons precies zal brengen, beaamt Diana. En waar veel onheilsprofeten zich nu druk maken over kunstmatige intelligentie, is de volgende revolutie volgens de futurist allang gaande.
“Synthetische biologie is een slapende reus”, vertelt hij. “Denk aan genetische manipulatie, het vermogen om levende organismen te herontwerpen, het programmeren van cellen. Stel je eens voor wat voor impact dit gaat hebben op de samenleving – dat is misschien nog wel groter dan AI, net als de ethische implicaties. Hier praten we nu nog te weinig over, het wachten is op een kantelmoment zoals ChatGPT.”
