Het CBS is onafhankelijk en doet zijn werk prima
Vorig jaar schakelde het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) KWINK Groep in voor een evaluatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het rapport is inmiddels gereed en door minister Adriaansens gedeeld met de Tweede Kamer. Een rondje langs de belangrijke aanbevelingen.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek is een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) en moet daarom eens in de vijf jaar geëvalueerd worden, zoals voorgeschreven in de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen. KWINK groep kreeg de taak om de periode 2016-2020 te evalueren op de doeltreffendheid en doelmatigheid. Ook werden de governance-structuur en onafhankelijkheid beoordeeld.
De onderzoekers voerden gesprekken met zowel het CBS als tal van andere stakeholders. Het goede nieuws: de evaluatie concludeert in algemene zin dat het CBS in de periode 2016-2020 doeltreffend, doelmatig en onafhankelijk is geweest. Daarmee geeft het statistiekbureau een goed vervolg aan de vorige positieve evaluatie in 2017.
Doeltreffendheid
Ten eerste de doeltreffendheid: het CBS voert de wettelijke taken uit, is responsief en levert statistieken van hoge kwaliteit die doorgaans veelvuldig worden gebruikt en tijdig worden geleverd. Hiermee voorziet het grotendeels in de statistiekbehoefte, maar de onderzoekers constateren wel dat er beperkte ruimte is om te vernieuwen en te innoveren, en het soms niet lukt om aanvullende financiering rond te krijgen.
KWINK groep adviseert de transparantie in de werkprogramma’s te vergroten, onder andere door het verschil te verduidelijken tussen de niet-Europees verplichte statistieken uit het basispakket (gefinancierd vanuit de meerjarenbijdrage van het ministerie van EZK) en de statistieken uit de aanvullende statistische dienstverlening (die door opdrachtgevers zelf gefinancierd worden). Ook wordt aandacht gevraagd voor IT(-investeringen).
Doelmatigheid
De doelmatigheid heeft zich in de evaluatieperiode positief ontwikkeld, onder andere door kostenbesparingen in de bedrijfsvoering en innovatieve methoden voor de gegevensverwerking. Ook is de transparantie over de kosten voor opdrachtgevers aanzienlijk vergroot door verduidelijking van de uurtarieven. Daarnaast zet CBS zich in om de feitelijke en ervaren administratieve lasten voor het werkveld te beperken.
Aanbevolen wordt om samen met andere Europese statistiekbureaus in te zetten op het genereren van meer vergelijkingsinformatie, om hiermee internationaal meer te leren over statistiekproductie en de doelmatigheid ervan.
Governance en onafhankelijkheid
Tot slot stelt KWINK groep vast dat de interne governance van het CBS goed functioneert en voldoende waarborgen kent. Met het opheffen van de Centrale Commissie voor de Statistiek (CCS) en het instellen van de Raad van Advies zijn in 2017 diverse checks & balances geherpositioneerd. Daarmee zijn het functioneren en de onafhankelijkheid van het CBS voldoende geborgd: “Er bestaat geen twijfel over de onafhankelijkheid.”
De onderzoekers adviseren om de interactie tussen de eigenaar, opdrachtgever en het CBS (de zogenaamde driehoek) te versterken, evenals met de “relevante actoren” daarbuiten. Dit kan onder meer door een pro-actievere opdrachtgeversrol, periodiek kennis en ervaringen uitwisselen met andere departementen en periodieke driehoeksoverleggen te voeren over onderwerpen die zowel eigenaar als opdrachtgever aangaan.
“Dat de evaluatie positief oordeelt over de aanpassingen in de interne governance is belangrijk, gezien de onafhankelijke positie van het CBS.”
– Micky Adriaansens, minister van EZK
Tot slot concludeert KWINK groep dat het CBS slechts in beperkte mate vrije (financiële) ruimte heeft. Daarom wordt aanbevolen om in kaart te brengen hoeveel vrije ruimte het CBS nodig heeft om op eigen initiatief nieuwe statistieken te produceren en te innoveren, en statistieken te maken waarvoor publieke vragers onvoldoende koopkrachtig zijn. Vervolgens moet de benodigde ruimte worden gecreëerd.
‘Mooi resultaat’
In een reactie toont minister Adriaansens (EZK) zich grotendeels tevreden met de uitkomsten van de evaluatie. Dat het CBS “doeltreffend voorziet in een statistiekbehoefte stemt positief” en “de verbetering van de doelmatigheid is een mooi resultaat”, zo schrijft ze aan de Kamer. Ook noemt ze het “gezien de onafhankelijke positie van het CBS” belangrijk “dat de evaluatie positief oordeelt over de aanpassingen in de interne governance”.
Verder schaart ze zich achter de uitgebrachte aanbevelingen en de toezegging van het CBS om hiermee aan de slag te gaan, waarbij ze opmerkt dat een deel van de aanbevelingen aansluit bij acties die al eerder in gang zijn gezet. “Zo is sinds dit jaar al gestart met een periodiek driehoeksoverleg tussen eigenaar en opdrachtgever van EZK en het CBS”, aldus de minister.
Het onderzoek werd uitgevoerd door KWINK groep-adviseurs Bill van Mil, Pauline Modderman, Frederique Uyterlinde, Kevin Hofman, en Roel in ’t Veld.
Oneerlijke concurrentie?
Belangrijk om te vermelden is dat de recente regelwijziging omtrent de commerciële dienstverlening van het CBS buiten de scope van de evaluatie viel. Op 1 juli 2020 zijn de Beleidsregel taakuitoefening CBS en Regeling werkzaamheden derden (beleidsregel en regeling) in werking getreden voor aanvullende statistische diensten die het CBS levert.
De beleidsregels werd ingesteld na aanzwellende kritiek vanuit andere statistiekbureaus, die het CBS ervan beschuldigden zijn bijzonder positie te misbruiken. Zo zou het CBS steeds meer de markt voor statistisch onderzoek zijn gaan domineren, ten koste van commerciële bureaus.
Of de ingestelde beleidsregels – die beperkingen stellen aan het werk dat het CBS naast het basisprogramma mag uitvoeren – het gewenste effect heeft gesorteerd, wordt geëvalueerd in een aparte studie, nu de regel twee jaar geleden in werking is getreden.
