Bestuursvoorzitters steeds vaker ten onder door wangedrag
Veel vaker dan vroeger moet de bestuursvoorzitter van een onderneming – de chief executive officer – het veld ruimen vanwege integriteitskwesties. In bijna 40% van de gevallen heeft de reden van een gedwongen exit te maken met misstanden als fraude, omkoping en handel met voorkennis of seksueel wangedrag.
De opmerkelijke bevinding komt voort uit onderzoek van Strategy&, de strategische adviestak van accountants- en advieskantoor PwC. Sinds 2000 houden de onderzoekers de opvolgingen bij van de CEO’s van ‘s werelds 2.500 grootste openbare bedrijven (in termen van marktkapitalisatie).
De meest recente data, betreffende 2018, laat zien dat het aantal vertrekkende CEO’s een recordhoogte heeft bereikt. Bijna 18% van alle chief executives – een totaal van 438 bestuursvoorzitters – werd het afgelopen jaar vervangen. In 2010 was dit nog 12%. De onderzoekers onderscheiden drie soorten redenen waardoor CEO’s hun toppositie vaarwel zeggen.
Het grootste deel van de terugtredingen is gewoon gepland, bijvoorbeeld vanwege de leeftijd van de CEO of het bereiken van een maximale termijn aan het hoofd van de organisatie. Het aandeel van dergelijke vertrekken is afgelopen jaar gestegen naar het hoogste niveau sinds de start van de serie onderzoeken. Voorbeelden van CEO’s die op de ‘reguliere’ manier vertrokken zijn Lloyd Blankfein, die twaalf jaar leidinggaf aan Goldman Sachs alvorens hij het stokje overdroeg aan David Solomon, en Ian Read, die acht jaar aan het hoofd van een van ’s werelds grootste farmaceutische bedrijven stond voordat hij vorig jaar terugtrad. 
Na twaalf jaar leiding te hebben gegeven aan Pepsi, trad CEO Indra Nooyi – een van ’s werelds machtigste topvrouwen (Pepsi heeft een marktkapitalisatie van zo’n $180 miljard) – vorig jaar terug om het stokje over te dragen aan Ramon Laguarta. Nooyi is sindsdien Chairman van het bedrijf.
In ons land gelden Unilever-topman Paul Polman (opgevolgd door de Brit Alan Jope) en Jos Nijhuis van Royal Schiphol Group als de meest in het oog springende CEO’s die op de ‘normale’ wijze hun post verlieten. Dat Ahold-topman Dick Boer zijn verantwoordelijkheden zou overdagen aan zijn Belgische collega Frans Muller, voormalig topman van de Belgische supermarktketen Delhaize, was ook een vooraf uitgemaakte zaak.
De tweede reden heeft te maken met fusies en overnames. Deze willen nog weleens leiden tot het vertrek van een CEO. Het kan hierbij gaan om een topbestuurder die zelf eieren voor haar of zijn geld kiest. In andere gevallen wordt iemand logischerwijs vervangen omdat het niet gewenst is om twee kapiteins te hebben op één schip. Al met al verklaren fusies en overnames 11% van alle CEO-vertrekken.
Van de troon verwijderd
Tot slot is er de categorie gedwongen vertrekken. Meestal vonden die plaats vanwege slechte prestaties. Zo moest Matthias Müller, topman van Volkswagen, vertrekken als gevolg van de dieselemissie-fraude – een schandaal dat de Duitse automaker ernstig in verlegenheid bracht en meer dan €15 miljard aan boetes en compensaties kostte.
De studie laat zien dat het aantal gedwongen vertrekken in West-Europa bovengemiddeld hoog lag, terwijl in de zogeheten BRIC-landen – Brazilië, Rusland, India en China – juist relatief weinig CEO’s onvrijwillig hun positie opgaven. Gekeken naar de verschillende branches, blijkt dat vooral bij grondstoffenbedrijven en in media- en entertainmentwereld veel CEO’s tegen hun zin aftraden.
Gedwongen vertrekken zijn van alle tijden, maar wat opvalt is de enorme toename van ernstige integriteitskwesties. “In de afgelopen tien jaar steeg het percentage CEO’s die moesten opstappen vanwege een integriteitskwestie sterk, van 10% in 2008 naar 39% in 2018. Daarmee is 2018 een flinke uitschieter, ver boven het gemiddelde van 21% over die tien jaar”, zegt Marc Hoogenberg, partner bij Strategy&.
Voorbeelden zijn er genoeg. Martin Sorrell, de eens zo roemruchte topman van WPP – een van ‘s werelds grootste reclame- en marketingbedrijven –, viel na maar liefst 33 jaar aan de top van het bedrijf van zijn troon volgend op beschuldigingen van persoonlijk wangedrag en misbruik van bedrijfsgelden. En in de VS zag Les Moonves, CEO van de invloedrijke tv-zender CBS, zich gedwongen te stoppen nadat verschillende vrouwen hem beschuldigden van ongepast gedrag en aanranding. Dat Sorrell en Moonves hun onschuld volhouden kon niet verhinderen dat ze hun positie moesten opgeven.
Aan de schandpaal
“Er zijn het afgelopen jaar verschillende voorbeelden van omstandigheden die de CEO persoonlijk betreffen, zoals (verdenking van) fraude en seksuele intimidatie”, aldus Hoogenberg. Dit betekent niet per se dat CEO’s zich slechter zijn gaan gedragen. Het lijkt er vooral op dat wangedrag vandaag de dag eerder aan het licht komt. “Social media, en de #MeToo-beweging die in oktober 2017 startte, spelen hierin een steeds grotere rol”, legt Hoogenberg uit. Volgens Strategy& zal deze rol de komende jaren alleen nog maar groter worden.
Gekeken naar de langere termijn, geeft Hoogenberg dat het aantal gedwongen terugtredingen tevens stijgt vanwege toenemende externe (maatschappelijke) controle op de bedrijfsvoering: “Wanpraktijken en misstanden die aan het licht komen door deze controles leiden tot het gedwongen opstappen van een CEO als eindverantwoordelijke voor de onderneming.”
Aan de andere kant van de medaille, laat recent onderzoek van Grant Thornton zien dat – mede door de aandacht voor diversiteit en #MeToo – het aantal topvrouwen is gestegen tot recordhoogte.
