Aandelenportefeuille van overheid gedaald door verkopen en minder gaswinning
De waarde van de aandelenportefeuille van de Nederlandse overheid is in vergelijking met een jaar geleden flink gekrompen. De daling is onder meer het gevolg van de verkoop van ABN Amro, Vivat en de laatste tranche van Nuon. De voornaamste oorzaak ligt echter in de sterk teruggelopen opbrengsten van Energie Beheer Nederland, het bedrijf dat de Groningse gasvelden exploiteert.
Naast de vele private investeerders die zich binnen de markt voor obligaties en deelnemingen bewegen, houden ook verscheidene overheidsinstanties zich bezig met het doen van investeringen. De overheid is zelfs zo’n belangrijke investeerder dat ze de economie in sommige gevallen van een impuls kan voorzien. Bovendien kan er op deze manier tegelijkertijd geld worden verdiend voor de publieke sector. Wel zijn hier (natuurlijk) financiële risico’s aan verbonden. Met name bij de lagere overheden ontbreekt nog weleens de expertise om een positief resultaat te behalen.
Uit de 2017-editie van de jaarlijkse Publieke Aandelen Monitor, die is opgesteld door Boer & Croon Corporate Finance, Berenschot en Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn, blijkt dat de totale waarde van de aandelenportefeuille in handen van de Nederlandse overheden het afgelopen jaar is afgenomen van €121 miljard naar €103 miljard – een daling van €18 miljard oftewel 15%. Voor het onderzoek werd gekeken naar de financiële huishouding* van het Ministerie van Financiën, de twaalf provincies en de veertig grootste gemeenten van Nederland (G40).
Grootste aandeelhouders overheid
In de top 10 van grootste aandeelhouders binnen de overheid hebben sinds het onderzoek van 2015 geen positiewisselingen plaatsgevonden. Met zeer grote afstand op de rest staat het Ministerie van Financiën, het enige Rijksministerie dat aandelen bezit, steevast op de eerste plek. Wel is te zien dat de waarde van de aandelen van het ministerie sinds 2013 elk jaar iets is afgenomen. In 2015 heeft de portefeuille van het ministerie een waarde van €85,3 miljard. Onder de gemeenten is de trend van een afnemende waarde van de aandelenportefeuille niet zichtbaar. Ten opzichte van 2013 is de waarde van de meeste in de top 10 geplaatste gemeentelijke portefeuilles wel gestegen, zoals bijvoorbeeld die van Rotterdam (van €5 miljard naar €5,4 miljard) en Amsterdam (van €3,3 miljard naar €3,6 miljard).
Ook wat betreft de omzetvertegenwoordiging is het Ministerie van Financiën met afstand de overheidsinstantie die bovenaan staat. Ten opzichte van 2014 is de omzetvertegenwoordiging van de overheid wel aanzienlijk gedaald in 2015 – met €33,6 miljard ligt de omzet bijna €8 miljard lager dan in 2014. In de top 10 van overheidsinstanties die het meeste omzet behaalden uit investeringen wordt het Ministerie van Financiën gevolgd door de drie grootste steden: op de tweede plek staat Rotterdam met €2,3 miljard, op plek drie staat Amsterdam met €1,4 miljard en de vierde plek is voor Den Haag met en omzet van €1,1 miljard.
Verkoop overheidsbelang
De afname in waarde van de aandelenportefeuille is deels verklaarbaar vanuit de verkoop van voormalige overheidsbedrijven en de beursgang van het tijdens de kredietcisis van de ondergang geredde ABN Amro. In 2016 was de overheid acht keer direct betrokken bij een transactie of investering en dit zorgde voor aanzienlijke eenmalige baten voor de Nederlandse schatkist. Zo leverde de verkoop van ANB Amro, a.s.r. en Propertize een bedrag van €3,2 miljard op. De overheid verkocht haar belang in de ondernemingen vanuit de overtuiging dat bankieren en verzekeren geen overheidstaken zijn. Dat dit juist het afgelopen jaar veel is voorgekomen heeft ook te maken met de gunstige marktomstandigheden gedurende deze periode. Ook werden enkele bedrijven van de hand gedaan uit financiële noodzaak, zoals bij de verkoop van De Koninklijke Nederlandse Munt (ruim €3,5 miljoen), of om aan wettelijke regels te voldoen, zoals bij de Zeeuwse energieleverancier DELTA (bijna €500 miljoen).
Anderzijds deed de overheid in 2016 ook enkele investeringen. Zo nam Eneco, dat volledig in handen is van 53 Nederlandse gemeenten, een zonne-energiepark in de UK over van Good Energy, kocht de overheid windturbines van DELTA en nam het Rijk een belang van 34% in het Duitse Kraftwerke. Daarnaast was er nog activiteit tussen overheden onderling, waarbij meestal versnipperde aandelenbelangen werden ingekocht door de houder van het meerderheidsaandeel.
Minder inkomsten uit gas
De grootste waardedaling was echter niet het gevolg van de verkoop van overheidsbelangen, maar van de verminderde gasproductie in Groningen. Bovendien kwamen hier nog veel kosten bovenop door de nodige herstelactiviteiten als gevolg van de aardbevingen in de provincie. Deze aardbevingen zijn een direct gevolg van de jarenlange intensieve gasboringen in de regio. Ten slotte gingen ook nog de mondiale gas- en olieprijs flink naar beneden, zodat de opbrengsten hieruit nog verder terugzakten.
Verdere afbouw portefeuille
De onderzoekers hebben de verwachting dat er in de komende jaren een verdere afname zal zijn van de waarde van de aandelenportefeuille van de overheid. Er wordt een toename verwacht in het aantal deals dat zal worden gesloten, aangezien de Staat haar belang in financiële instellingen verder zal blijven afbouwen. Ook wordt de verkoop van Holland Casino voorbereid en zullen de aandeelhouders van energieleverancier Eneco op korte termijn een beslissing nemen over de eventuele verkoop van het energiebedrijf.
Neil Lomax, partner bij Boer & Croon Corporate Finance, legt uit waarom het klimaat ook de komende tijd goed is voor het sluiten van deals: “Je ziet een stabiele, krachtige economische groei en veel goedkoop geld in omloop. Tel daarbij op de prominenter wordende discussies over het al dan niet houden van publieke deelnemingen. Dat zal naar verwachting leiden tot een stijging van het aantal transacties, direct dan wel indirect.”
* De aandelenbelangen van de overheden en financiële gegevens van de deelnemingen zijn afkomstig uit de meest recent gepubliceerde jaarverslagen, wetende kalenderjaar 2015.
