Roland Berger: Druk op Europese chipfabrikanten groeit
Europese en Japanse chipfabrikanten spelen al enige tijd een ondergeschikte rol in de massamarkt voor halfgeleiders. Hun positie staat momenteel onder enorme druk, zelfs in de nichemarkten voor hoogwaardige producten waarmee ze zich in het verleden konden onderscheiden. Om concurrerend te kunnen blijven moeten deze bedrijven hun strategieën herzien. Samenwerkingsverbanden tussen Europese en Japanse chipfabrikanten zijn een mogelijke oplossing.
De wereldwijde halfgeleiderindustrie wordt steeds volwassener, waardoor de groei de afgelopen jaren steeds meer afzwakt. Waar de markt - die momenteel circa driehonderd miljard dollar vertegenwoordigt - in de periode van 2002 tot en met 2007 jaarlijks gemiddeld met 3,3% groeide, bedroeg dit percentage in de periode van 2007 tot en met 2013 slechts 2,7%. Het bescheiden groeiperspectief doet bovendien vermoeden dat halfgeleiderfabrikanten een moeilijke tijd tegemoet gaan.
Moore nadert zijn grenzen
Maar een bescheiden groei is niet het enige punt van zorg voor de sector. De chipindustrie staat aan de vooravond van een ingrijpende transformatie. Gordon E. Moore, de medeoprichter van Intel, ’s werelds grootste chipleverancier, formuleerde halverwege de jaren zestig de hypothese dat de voortdurende technologische ontwikkelingen ervoor zouden zorgen dat het aantal transistors op één chip ongeveer elke anderhalf tot twee jaar zou verdubbelen, terwijl de productiekosten ongewijzigd zouden blijven. Deze voorspelling van exponentiële productiviteitswinst werd door fabrikanten overgenomen in hun R&D-planning en aangeduid als ‘De wet van Moore’.
Het is waar dat de omvang van transistors in de loop van tijd is afgenomen. Transistors zijn inmiddels zelfs duizend keer dunner dan een menselijke haar, en worden geproduceerd op steeds grotere siliciumschijven, die tegenwoordig het formaat van een pizza hebben. De kosten zijn echter niet met hetzelfde tempo gedaald, omdat zelfs chips fysieke grenzen kennen. De productie van chips kan dan ook niet tot in het oneindige goedkoper worden.
Dit heeft ertoe geleid dat de strategie van ‘More Moore’, oftewel het steeds dichter opeen pakken van chips om concurrerend te blijven, inmiddels alleen nog maar wordt toegepast door bedrijven in Azië en de Verenigde Staten. De meeste Europese en Japanse fabrikanten hanteren een diversificatiestrategie die erin bestaat om meer technische functies aan hun chips toe te voegen: meer vermogen, een hogere spanning en een hogere schakelfrequentie.
Deze ‘More-than-Moore’ (MtM)-technologieën kennen een breed scala aan toepassingen. Ze zijn bijvoorbeeld in staat om de inhoud van het scherm van een smartphone correct te positioneren indien het scherm wordt gedraaid, of om automatisch de rem van een auto te activeren als deze een voorligger te dicht nadert. Producten die volgens de Wet van Moore worden gefabriceerd vertegenwoordigen op dit moment een marktaandeel van 60%, maar met een twee keer hoger groeitempo worden MtM-producten steeds relevanter.
Nieuwe strategieën
Voor de meeste Europese en Japanse fabrikanten van halfgeleiders houden deze ontwikkelingen twee dingen in. Ten eerste is de technologische race om marktleider in ‘More Moore’-producten te worden inmiddels lang en breed gewonnen door Koreaanse, Taiwanese en Amerikaanse producenten. Veel Europese en Japanse fabrieken zijn verouderd omdat hun productiemogelijkheden zijn afgestemd op siliciumschijven met een diameter van slechts honderdvijftig tot tweehonderd millimeter. De huidige norm is echter driehonderd millimeter, en een toename tot 450 millimeter staat op stapel.
Als Europese en Japanse fabrikanten dus de race opgeven en afstappen van een productstrategie die op de Wet van Moore is gebaseerd, is diversificatie in MtM-nichemarkten de meest logische vervolgstap. Groei is met name in deze segmenten mogelijk vanwege de toenemende vraag vanuit Europese en Japanse industriële en autoconcerns. Veel halfgeleiderfabrikanten hebben om deze reden hun fabrieken al ingeruild voor productielocaties voor MtM-technologieën.
De opkomst van MtM-technologieën heeft echter ook andere gevolgen voor Europese en Japanse leveranciers van halfgeleiders. Aziatische producenten overspoelen sinds kort de markt met MtM-producten die afkomstig zijn uit hun eigen, verouderde fabrieken. Deze chips staan vanuit technologisch opzicht vaak op gelijke hoogte met hun Europese en Japanse tegenhangers, en zijn bovenal goedkoper. Hierdoor lopen Europese en Japanse fabrikanten het risico om achter te raken met hun ‘More than Moore’-producten zoals dat gebeurde met het ‘More Moore’-fenomeen.
In actie komen
De Europese sector voor halfgeleiders en hightech apparatuur staat nu voor de opgave gesteld om kwalitatief hoogwaardig onderzoek uit te voeren dat is afgestemd op de nieuwe eisen van de wereldmarkt. Dit vraagt in het bijzonder om investeringen in de ontwikkeling van innovatieve producten die concurrentievoordeel opleveren en een uitmuntende kennis van wereldwijde afzetmarkten in combinatie met een lokale aanwezigheid.
De Japanse halfgeleidersector zou er ook goed aan doen om zijn traditioneel sterke positie in materiaalwetenschappen, sensortechnologie en speciale machines voor halfgeleiders te verdedigen en tegelijkertijd te zorgen voor een snelle uitbreiding van zijn wereldwijde aanwezigheid, productielocaties en toevoerketens. Japanse fabrikanten zouden tevens moeten toezien op een geografische spreiding van hun productielocaties. De tsunami van 2011 onthulde duidelijk de kwetsbaarheid van de industriële productie van Japan, die sterk in het noordoostelijke deel van het hoofdeiland is geconcentreerd.
‘More than Moore’-scenario’s
De toekomstige vraag naar MtM-producten is voornamelijk afhankelijk van de vraag of de markt zal worden gedomineerd door technisch geavanceerde of simpeler producten voor opkomende markten. Of nieuwe Aziatische spelers zullen proberen om actief de markt te penetreren of simpelweg makkelijke kansen te grijpen, zal worden bepaald door de aanbodzijde. Vier scenario’s zijn mogelijk:
Scenario 1 - Er ontstaat een heuse massamarkt: Simpele en betaalbare MtM-producten veroveren de opkomende markten. Grote ondernemingen en een handvol ambitieuze Chinese bedrijven die zich op de halfgeleidermarkt storten, zullen als winnaars uit de bus komen. Kleinere Europese, Japanse en Amerikaanse spelers delven het onderspit.
Scenario 2 - Verdere globalisering: Door de opkomst van geavanceerde technologieën zullen MtM-toepassingen een opleving doormaken. De winnaars zijn in dat geval de grote Aziatische en Amerikaanse technologieconcerns. Transcontinentale fusies tussen verschillende marktspelers zijn eveneens denkbaar. Kleinere, onafhankelijke Europese en Japanse leveranciers krijgen het nakijken.
Scenario 3 - Voortzetting van het regionale nichespel: De gevestigde MtM-fabrikanten laten een positieve ontwikkeling zien en stuiten op weinig concurrentie van nieuwe spelers. Dit scenario is met name gunstig voor Europese en Japanse fabrikanten.
Scenario 4 - Verschuiving van focus: Het MtM-segment verschuift naar nieuwe bedrijven in opkomende landen, en China en India in het bijzonder. Van dit scenario profiteren de Aziatische spelers - en mogelijk ook Europese en Japanse leveranciers voor zover zij in staat zijn om zich met hun technologie van de concurrentie te onderscheiden en hun lokale aanwezigheid uit te breiden.
De weg die voor ons ligt
Welk van deze scenario’s ook uitkomt, de wereldwijde markt voor halfgeleiders zal zich blijven consolideren. Dit betekent dat fabrikanten hoge winstmarges moeten combineren met marktleiderschap om duurzaam succes te verzekeren. Dit vereist een helder inzicht in de markten, strategische mogelijkheden en uitvoeringseisen. Veelbelovend in dit verband is de groeiende samenwerking tussen Europese en Japanse fabrikanten. Hoewel hun sterke punten op het gebied van innovatie, octrooiportefeuilles en markttoegang soms zeer uiteenlopen, kunnen deze elkaar vaak prima aanvullen.
Een andere essentiële voorwaarde voor toekomstig succes is om voortdurend de kosten te stroomlijnen en de beschikbare bedrijfsmiddelen optimaal te benutten. Dit geldt in het bijzonder voor de Europese en Japanse halfgeleiderfabrikanten, die eerst hun prestaties zullen moeten verbeteren alvorens ze ook maar dergelijke strategische stappen kunnen overwegen.
Een artikel van Martin Tonko (partner) en Michael Alexander (senior adviseur) bij Roland Berger.
