Energiehubs als slimme oplossing voor netcongestie?
Netcongestie vormt een groeiende uitdaging voor Nederland. Energiehubs – samenwerkingen tussen bedrijven om vraag, aanbod en opslag van energie slim te combineren – bieden hiervoor een veelbelovende, maar complexe oplossing. David Bergsma, Tara Goverts en Bram van Beerendonk van BearingPoint duiken in de belangrijkste barrières en kansen.
Met netcongestie wordt de overbelasting van het elektriciteitsnet bedoeld, die ontstaat als gevolg van toenemende vraag en wisselend aanbod.
Op sommige locaties in ons land duurt het nog jaren voordat uitbreiding van het netwerk mogelijk is. Zo rapporteerde Netbeheer Nederland dat er eind 2024 een kleine 12.000 verzoeken van bedrijven in de wachtrij stonden voor stroomafname. Voor ondernemers die juist nu willen groeien, vormt dit een directe belemmering.
Energiehubs bieden een mogelijk antwoord. Door samenwerking tussen nabijgelegen bedrijven rondom energieverbruik, opwek en opslag ontstaat een meer gebalanceerd en efficiënt gebruik van het net, waardoor ruimte ontstaat voor nieuwe toetreders tot het lokale net. Maar het organiseren van een energiehub is complex: van technologische en juridische vraagstukken tot onzekerheid over verantwoordelijkheden en samenwerking.
BearingPoint onderzocht de belangrijkste barrières en deelt inzichten voor ondernemers, netbeheerders en beleidsmakers die hier gezamenlijk werk van willen maken.
Wat is dat, een energiehub?
De term ‘energiehub’ kent verschillende interpretaties. In de basis gaat het om een samenwerkingsverband tussen organisaties binnen een geografisch gebied, waarbij vraag, opwek en opslag van energie op elkaar worden afgestemd. Denk aan een hotel dat vooral ’s nachts elektriciteit nodig heeft, in combinatie met een kantoorpand dat voornamelijk overdag verbruikt.
Door deze patronen slim te combineren, ontstaat ruimte op het net. Hoewel het concept nog in pilotfase verkeert, laat de praktijk zien dat het potentieel groot is. Theoretisch gaat het ook verder dan elektriciteit, bijvoorbeeld met warmte, waterstof of CO₂-afvang. In dat geval spreken we van een zogeheten multi-commodity hub.
Hoewel het idee op papier helder is, blijkt de praktijk complex. Het organiseren van een energiehub vereist onderlinge afspraken over eigenaarschap, toegang tot netcapaciteit, investeringen en risicodeling.
Dilemma’s dienen zich al snel aan: Wie krijgt voorrang bij nettoegang op piekmomenten? Wie investeert in opslagcapaciteit, en wie profiteert er juist van? Wie heeft het mandaat om grote beslissingen te nemen? Daarnaast moeten energiehubs opereren binnen een bestaand krachtenveld van netbeheerders, overheden, regelgeving en soms uiteenlopende belangen tussen bedrijven.
Deze organisatorische en bestuurlijke complexiteit maakt dat veel initiatieven moeizaam van de grond komen. Door de voornaamste barrières te identificeren draagt BearingPoint direct bij aan het afbreken hiervan, waardoor er in de toekomst makkelijker meer energiehubs tot stand kunnen komen.
Wat zijn de barrières?
In ons onderzoek zijn we, naast het doorspitten van de relevante academische literatuur, aan de slag gegaan met het interviewen van de belangrijkste stakeholders in het opstarten van een energiehub. Denk hierbij aan de provinciale overheid, de netbeheerder maar ook aan een financier en een technisch expert op het gebied van energiehubs.
Dit onderzoek suggereert dat een combinatie van de vier bovenstaande factoren zorgt voor de voornaamste barrières voor het opzetten van energiehubs.
- Beperkte ruimte binnen bestaande netstructuren
Voor TenneT leveren energiehubs een aantal problemen op, waardoor er onder de hoogspanningsbeheerder enige terughoudendheid bestaat. Dit heeft te maken met de huidige planningssystematiek, die vooral gericht is op stabiliteit en langetermijnsramingen, wat mogelijk verstoord wordt door grootschalige inzet van energiehubs.
Het energiesysteem, dat van oudsher altijd centraal ingeregeld is, raakt hierdoor juist gedecentraliseerd, waardoor TenneT een stukje regie los moet laten. Aangezien de hoogspanningsbeheerder veel invloed kan uitoefenen op de midden- en laagspanningsbeheerder, kan dit roet in het eten gooien voor het tot stand komen van een energiehub.
- Gebrek aan kennis en capaciteit
Voor veel bedrijven is het energiedomein relatief onbekend terrein. Technologische, juridische en financiële kennis die nodig is voor het opzetten van een hub ontbreekt vaak. Hierdoor lopen ondernemers tegen een steile leercurve aan bij het realiseren van hun groeiplannen.
Dit heeft vervolgens weer tot gevolg dat veel mkb’ers in de initiële fases van een energiehub onderschatten hoe lastig het kan zijn een dergelijk project van de grond te krijgen.
- Onduidelijkheid over initiatiefnemerschap
Een veelgehoord knelpunt is de onduidelijkheid over wie het voortouw moet nemen. Netbeheerders verwachten initiatief van de markt, terwijl ondernemers juist rekenen op de expertise van netbeheerders. Dit wederzijdse afwachten leidt tot vertraging en frustratie, aangezien door deze besluiteloosheid niemand expliciet de leiding neemt.
Hoewel aan beide kanten iedereen vaak toch graag een succesvolle implementatie ziet en zich hiervoor inzet, zorgt deze onduidelijkheid voor een vertraagd proces.
- Gebrekkig vertrouwen tussen partijen
Samenwerking is cruciaal bij het realiseren van een energiehub, maar eerdere negatieve ervaringen en verschillen in kennisniveau (zie barrière 2) zorgen regelmatig voor wantrouwen. Dit belemmert de bereidheid om langdurige partnerschappen aan te gaan.
Hoe nu verder?
Het concept energiehub bevindt zich nog in ontwikkeling. Institutionele, technologische en sociale kaders zijn in beweging. Tegelijkertijd is duidelijk dat samenwerking en gedeeld leiderschap cruciale voorwaarden zijn voor succes.
BearingPoint voert momenteel vervolgonderzoek uit naar de technische en organisatorische complexiteit in energiehub-initiatieven. In het bijzonder onderzoeken we de rol van leiderschap en visie: in hoeverre is gedeeld leiderschap effectief in dit soort samenwerkingen, en wanneer is juist een meer hiërarchische aansturing nodig?
Vanuit BearingPoint zijn betrokken bij het onderzoek: David Bergsma (Partner), Tara Goverts (Senior Consultant People & Strategy) en Bram van Beerendonk (Afstudeerstagiair).
