Stikstof: splijtzwam in kabinet of kans voor integratie van beleid?
De Staat heeft een resultaatverplichting met de wettelijke doelstelling om voor 2030 te zorgen dat in 50% van de stikstofgevoelige natuurgebieden voldaan wordt aan de grenswaarde voor stikstofdepositie. Dat is deze week beslist door de rechtbank Den Haag.
Daarnaast is tevens besloten dat de meest kwetsbare natuurgebieden voorrang moeten krijgen binnen die resultaatverplichting. De Staat moet het wettelijk stikstofdoel voor 2030 halen en voorrang verlenen aan gebieden met de grootste stikstofoverbelasting.
Deze beslissing past in een reeks van rechterlijke uitspraken over de taken van de overheid ten aanzien van natuurbescherming en het herstel en de verbetering van de natuur. Het is dan ook niet voor niets dat de meest betrokken ministers, onder leiding van de minister-president, in conclaaf zijn over alle recente uitspraken.
Concreet raakt de jurisprudentie namelijk elk bouwproject, elke bedrijfsactiviteit, evenementen met stikstofemissies, maar ook de totale veehouderij in het hele land en alle infrastructurele projecten. Dit biedt alle aanleiding voor dat conclaaf.
De vraag is: wat zouden de ministers in hun conclaaf moeten bespreken en beslissen? Met andere woorden: wat heeft de bestuursrechter in de kern als opdracht meegegeven aan het openbaar bestuur?
De vertaling naar het openbaar bestuur
Daar heb ik wel een idee bij. De rechter stelt in essentie dat het primair draait om de bescherming, het herstel en eventueel de verbetering van de staat van de belangrijkste natuurgebieden in ons land. Die opdracht moet letterlijk per natuurgebied (Natura 2000) geborgd zijn.
De hoogste bestuursrechter geeft duidelijk richting aan het bestuur over die opdracht tot borging, in de roemruchte uitspraak over de zaak Rendac van 18 december 2024. Hier kan het conclaaf van ministers zich dus een voordeel mee doen.
De suggestie van de rechter is wat mij betreft helder, duidelijk en uitvoerbaar. Namelijk: maak in een plan, programma of pakket van maatregelen bestuurlijk duidelijk wat de maatregelen zijn die nodig zijn om resultaten te boeken met de instandhoudingsdoelen voor ieder Natura 2000-gebied. Dit moet dan wel gaan om maatregelen die daadwerkelijk in uitvoering zijn of snel kunnen worden uitgevoerd, en waarvan het resultaat geborgd is met afdoende middelen en maatregelen.
De bestuurlijke taak om maatregelen te treffen is overigens allang juridisch toebedeeld, namelijk aan het provinciebestuur. Dat staat tegenwoordig in de Omgevingswet. Er is geregeld dat het provinciebestuur per natuurgebied moet zorgen voor de doelstellingen van het gebied, door middel van effectieve maatregelen.
Hier hoeven de ministers zich dus niet mee bezig te houden, want de rollen en instrumenten zijn al geregeld. Gewoon te vinden in de wet.
Bovendien is er ook al heel veel informatie beschikbaar over de maatregelen die nodig zijn voor de stikstofreductie. Die informatie is in het recente verleden al verzameld en beoordeeld, met name door de provincies als gebiedsbeheerders. Zij deden dat vanwege het (geschrapte) Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en destijds ook al vanwege de (vernietigde) Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).
Waar het in het conclaaf van de ministers dus om zou moeten gaan, qua focus, is de vraag: wat is er voor nodig om de provinciale taak in de praktijk te laten slagen, met effectieve maatregelen?
Die maatregelen zullen passend gefinancierd moeten worden, en er moeten adequate processen worden ingericht binnen de provincies en met alle betrokken partijen bij ieder gebied om snel tot adequate maatregelen te komen. De ministers kunnen in conclaaf beslissen welke ondersteuning daarvoor nodig is.
Nationale Taskforce
Als suggestie opper ik dat het kan helpen een nationale Taskforce in te stellen, die helpt bij de spoedige besluitvorming en uitvoering door iedere provincie van de bestuurlijke taak.
Verder zouden de ministers kunnen besluiten om de bestuurlijke verantwoordelijkheid van de provincies over te nemen, omdat het ‘crisis’ is met de stikstofdoelstellingen. Dat is ongebruikelijk in de bestuurlijke verhoudingen in ons land, maar juridisch is het een optie.
Maar ook dan geldt: wat is er dan nodig om de, alsdan gecentraliseerde, besluitvorming over de pakketten met maatregelen effectief uit te voeren? Dat gaat dan alsnog om geld, informatie en draagvlak bij de partijen in elk gebied.
Als het conclaaf leidt tot borging van het noodzakelijke resultaat in de gebieden, ontstaat er tegelijkertijd duidelijkheid over de stikstofruimte. Voor zover die ruimte ergens is, kan die verdeeld worden over de stikstofbronnen. Dat zijn de veehouders, de bedrijven, de mobiliteit en de bouwopgave.
Dit lijkt mij voldoende stof tot nadenken in dat conclaaf. De ruimte in het landelijk gebied is immers per definitie schaars.
