KWINK groep evalueert CBS-regelingen voor Ministerie van EZK
In 2020 zijn twee nieuwe regelingen in werking getreden die duidelijkheid moeten scheppen over de rolverdeling tussen het CBS en marktpartijen die ook aan statistische dienstverlening doen. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) heeft KWINK groep beide regelingen geëvalueerd. Het bureau ziet indicaties dat de regelingen hun doel deels hebben behaald, maar er is ook ruimte is voor verbetering.
Al meer dan 120 jaar heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek de wettelijke taak om statistische informatie over allerlei maatschappelijke en economische thema’s onafhankelijk en zo breed mogelijk te ontsluiten en publiekelijk toegankelijk te maken.
Enkele jaren geleden ontstond echter onduidelijkheid over de mate waarin het CBS zich naast de uitvoering van deze wettelijke taak mag mengen in de markt voor statistische diensten, waar de overheidsinstelling concurreert met marktpartijen die statistische proposities leveren.
Enkele van die marktpartijen ervoeren deze concurrentie als oneerlijk. Ze klaagden dat het CBS actief was gaan acquireren en opschoof naar interpretatie en duiding geven. Daarbij zouden overheden uit vertrouwdheid en gemakzucht ‘inbesteden’ bij het CBS om zo aanbestedingen te vermijden, waardoor de marktpartijen mogelijke opdrachten aan hun neus voorbij zagen gaan.
Naar aanleiding van de onduidelijkheid over wat het CBS wel en niet behoort te doen, traden op 1 juli 2020 twee regelingen in werking: de ‘regeling werkzaamheden derden CBS’ en de ‘beleidsregel taakuitoefening CBS’.
Het doel van de regelingen was drieledig: duidelijkheid te scheppen over de rolverdeling tussen het CBS en de private marktpartijen, het beperken van de werkzaamheden van het CBS voor derden en het verbeteren van de relatie tussen het CBS en een aantal marktpartijen en brancheverenigingen.
KWINK groep werd gevraagd om te evalueren in hoeverre de twee regelingen in de eerste twee jaar hun beoogde werking hebben gehad. De onderzoekers constateren dat de doelen deels zijn behaald, maar deels ook niet.
Inperken werkzaamheden geslaagd
Het meest positief wordt geoordeeld over het inperken van de werkzaamheden van het CBS voor derden. KWINK groep ziet indicaties dat dit doel is bereikt.
“De belangrijkste indicatie is dat derden zelf, verschillende marktpartijen en publieke partijen, in gesprekken hebben aangegeven dat ze hebben gemerkt dat het CBS strikter is geworden”, schrijven de onderzoekers in hun rapport.
Deels duidelijkheid over rolverdeling
Het scheppen van helderheid over de rolverdeling tussen marktpartijen en het CBS is op punten geslaagd, maar de onduidelijkheid is niet volledig weggenomen. Dit hangt grotendeels samen met de in de regelingen gebruikte definities, die ruimte laten voor meerdere interpretaties. Het gaat hierbij om het begrip ‘aanvullende statistische diensten’ en de “zeer lastig te definiëren” term ‘overheid’.
Ook is er volgens de onderzoekers onduidelijkheid over hoe het CBS dient te overwegen of een dienst uitgevoerd zou kunnen worden door een marktpartij.
Wel is goed verduidelijkt wat ‘derden’ zijn – kortgezegd: niet-overheidspartijen die het CBS verzoeken om statistische diensten – en daarmee ook wat de rol van het CBS is waar het gaat om dienstverlening aan niet-overheidspartijen. Desondanks resteren er “grensgevallen die net binnen of buiten de definitie van derden liggen, wat leidt tot complexe casuïstiek”.
Nog geen relatieverbetering
In hun derde doel – een relatieverbetering tussen het CBS en een aantal marktpartijen en brancheverenigingen, zodat meer kansen voor productieve samenwerking benut worden – zijn de regelingen tot dusver niet geslaagd, stelt KWINK groep.
Dat heeft volgens de onderzoekers verschillende redenen. “Ten eerste staat de kritiek van sommige marktpartijen op de inhoud van de regelingen een goede relatie tussen hen en het CBS in de weg. Ten tweede bieden de regelingen onvoldoende aanknopingspunten om de knelpunten weg te nemen die sommige marktpartijen ervaren.”
Aanbevelingen overgenomen
Het rapport is door het ministerie van EZK aangeboden aan de Tweede Kamer en inmiddels heeft demissionair minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens in een kamerbrief aangegeven dat ze de aanbevelingen van KWINK groep zal overnemen.
Een van die aanbevelingen is om in het verkennen van manieren om toch tot relatieverbetering te komen te leren van andere vergelijkbare gevallen. “Ik wil dan ook, zoals onderzoeksbureau KWINK groep aanbeveelt, inspiratie opdoen over ervaringen in andere situaties waarbij de overheid activiteiten uitvoert die marktpartijen ook (zouden kunnen) uitvoeren”, aldus Adriaansens.
Een tweede advies waaraan ze gehoor zal geven is om gezamenlijk met het CBS het gesprek aan te gaan met betrokken marktpartijen. Ook zal ze samen met het CBS gaan bekijken hoe het bureau meer duidelijkheid kan scheppen en uitleg kan geven over de gebruikte terminologie.
Tot slot merkt ze op dat het CBS “reeds met veel marktpartijen een goede samenwerking heeft”, twee jaar na de inwerkingtreding van de regelingen. “Er is, mede door inspanningen van het CBS, reeds veel vooruitgang geboekt, zo laat deze evaluatie zien.”
De directeur-generaal van het CBS, Angelique Berg, laat in een schriftelijke reactie weten zich te herkennen in de bevindingen. “We danken KWINK groep voor het gedegen onderzoek. Het rapport bevat herkenbare conclusies en bruikbare aanbevelingen die opvolging verdienen.”
Eerder evalueerde KWINK groep al het functioneren van het CBS gedurende de periode 2016-2020. Daaruit kwam naar voren dat het bureau in algemene zin doeltreffend, doelmatig en onafhankelijk is geweest.
