Dialoog helpt Eemnes bij het vormgeven van bestuurlijke toekomst

BMC heeft de gemeente Eemnes geholpen de dialoog aan te gaan met de eigen inwoners. Op deze manier konden zij actief worden betrokken in het vinden van de juiste bestuurlijke toekomst voor de Utrechtse gemeente. “De inwonertop heeft ons heel veel geleerd over de thema’s die de inwoners voor hun gemeente belangrijk vinden”, aldus burgemeester Roland van Benthem. 

Op de grens van Utrecht en Noord-Holland, net aan de Utrechts zijde, ligt Eemnes. De gemeente telt ruim 9.000 inwoners en vanwege dit bescheiden aantal staat Eemnes al een tijdje onder druk om tot een grotere schaal te komen. Om deze te bereiken zijn echter verschillende opties, die stuk voor stuk nieuwe vragen oproepen. Zo kan er worden gekozen voor een fusie of slechts voor een ambtelijke samenwerking. Daarnaast kan de samenwerking worden gezocht binnen de eigen provincie, maar ook over de grens met Noord-Holland heen. 

De gemeenteraad wilde graag weten hoe de eigen bewoners dachten over de bestuurlijke toekomst van Eemnes en wat daarin voor hen de belangrijkste thema’s waren. “De beslissingen die voor de inwoners belangrijk zijn, moeten dicht bij hen genomen worden en zij willen zelf die beslissingen kunnen beïnvloeden”, zegt burgemeester Roland van Benthem. “Het ging aanvankelijk om de kwestie: zelfstandig blijven of niet?”, vult raadslid Bas Pouw aan. “Die vraag is inmiddels achterhaald. Het gaat nu om samenwerking: ja, natuurlijk, maar met wie? Los daarvan wilden we ook meer weten over opvattingen van Eemnessers over actuele onderwerpen.” 

Samenleving en bestuur

De gemeenteraad besloot een adviesbureau in de arm te nemen om te helpen vorm te geven aan de dialoog. Hierbij viel de keuze uiteindelijk op BMC. “Alle drie de belangstellende bureaus hebben interessante presentaties gegeven”, vertelt Pouw. “Wat ons in het verhaal van BMC aansprak was het praktische: we konden ons direct goed voorstellen wat er zou gaan gebeuren en we zouden daar zelf ook een belangrijke rol in spelen. Het werd geen peiling over wel of niet zelfstandig, maar BMC verbreedde het vraagstuk. En BMC onderscheidde zich vooral door het principe ‘wat je ziet, dat krijg je’: de beide adviseurs die het plan van aanpak presenteerden gingen het ook daadwerkelijk uitvoeren. En met hen was er meteen een klik.” 

Op advies van BMC werd de verbinding gelegd tussen het samenlevingsperspectief en het bestuurlijk perspectief: de discussie over de bestuurlijke toekomst werd gekoppeld aan hedendaagse thema’s die dichtbij de inwoners staan. Er kwamen ‘speeddates’ tussen inwoners en raadsleden, werkateliers met ondernemers en maatschappelijke organisaties, een sociale media-campagne en een inloopbijeenkomst voor raadsleden en inwoners. Daarbovenop werd de zogeheten ‘E100’ georganiseerd: een inwonertop – met honderd gelote inwoners – over de kernwaarden, samenlevingskracht en maatschappelijke opgaven van Eemnes. 

Elkaar versterken

Wethouder Jan van Katwijk kijkt tevreden terug op de hoge opkomst bij de E100: “Als je een persoonlijke uitnodigingsbrief van de burgemeester krijgt, dan ga je natuurlijk. Dat is nog wel de geldende mentaliteit hier. Er kwamen mensen die je anders nooit ergens ziet.” Inwoner Gerard Beentjes voegt toe: “Mensen willen elke mogelijkheid aangrijpen om hun zegje te doen over dingen die hen ter harte gaan. Zo hoorden we over statushouders heel andere meningen dan van de mensen die zich hierover vaak prominent profileren. Ik houd mij ook intensief met deze kwestie bezig, en het gaf mij veel energie hoe daar tijdens de top over werd gesproken.” 

Ook de gemeenteraad was volgens Van Katwijk erg gebaat bij de dialoog: “Je wordt het in de raad eerder eens wanneer je weet wat de grote meerderheid van de inwoners vindt. Wij zijn ons sterk bewust van het belang van onze besluiten. Je kunt als raad niet zomaar even beslissen over zoiets belangrijks als het voortbestaan van de gemeente. Mensen willen zich hun identiteit niet laten afpakken.” Beentjes herkent zich hierin: “De inwoners hechten aan zeggenschap in de eigen omgeving.” 

Emotie vs efficiëntie

“Het belangrijkste is de menselijke maat”, stelt burgemeester Van Benthem over het uitdagende proces waar Eemnes zich in bevindt. “Op dat niveau treden er de minste spanningen op tussen wat wordt gezien als emotie – het vasthouden aan het bekende – enerzijds en de keuze voor de efficiëntie van de grotere schaal anderzijds. In de bestuurlijke cultuur moet zichtbaar zijn dat je openstaat voor de inbreng van de inwoner en dat de gemeente gemakkelijk is te vinden. Dus is het zoekproces van Eemnes gericht op het vinden van een partnergemeente met dezelfde bestuurscultuur.” 

“In de bestuurlijke cultuur moet zichtbaar zijn dat je openstaat voor de inbreng van de inwoner en dat de gemeente gemakkelijk is te vinden.”
_{– burgemeester Roland van Benthem}

Tegelijkertijd kunnen de inwoners van de gemeente niet alles zelf bepalen: “Inwoners hebben vaak geen zicht op grotere zaken, zoals veiligheidsregio’s”, aldus Van Benthem. “Bovendien: als je de grotere bestuurszaken over de provinciale grenzen heen zou willen organiseren, wordt ’t razend ingewikkeld. Dat soort vraagstukken blijft liggen op het bord van het democratisch gekozen bestuur.” 

Kleinschalig

Terugkijkend op de dialoog lijkt vooral de wens om kleinschaligheid sterk te leven onder de Eemnessers. Hier wil de burgemeester dan ook zeker niet aan voorbijgaan: “De conclusie die wij trekken over de toekomst van de gemeente is dat we de behoefte aan kleinschaligheid zullen honoreren. We kennen nu beter de sentimenten jegens de gemeenten die voor samenwerking of samengaan in aanmerking komen. Anders gezegd: we hebben inzicht gekregen in het profiel en de kernwaarden van de gewenste nieuwe gemeente.”

Om het belang van kleinschaligheid te onderstrepen verwijst hij ook naar andere gemeenten: “Kijk naar de grote landelijke gemeenten die tot stand zijn gekomen via herindeling. De nieuwe, grotere gemeenten die veel aandacht hebben voor de kleine kernen, en daar ook beslissingen neerleggen, zijn het meest succesvol. Ook in de grote steden zie je dat het belang van het kleinschalige in de wijken en buurten toeneemt. Hieruit is ook de enorme groei van de lokale partijen te verklaren. Zeker wanneer die worden gevoed vanuit de emotie ‘ze pakken ons dorp af, wij willen opkomen voor onze eigen identiteit’. Mensen zijn het meest betrokken bij wat dicht bij hen staat, en daar moet je rekening mee houden.”

De komende tijd krijgt de top Eemnes navolging op regionaal niveau. Dit vanuit dezelfde gedachte die ten grondslag lag aan de dialoog met de Eemnessers: inwoners willen meedenken over de besluitvorming en bestuurders zien graag dat inwoners actief deelnemen aan het vormgeven van de toekomstvisie.