Morele moed en bedrijfsethiek begint niet in de boardroom
Bij bedrijfsethiek denken bestuurders al snel aan de top: integriteitscommissies, ESG-richtlijnen en governancecodes. Maar echte ethiek begint lager in de organisatie, schrijft Dina-Perla Portnaar, consultant en eigenaar van boutique-bureau Dina-Perla Consulting.
Het is juist in het hart van de organisatie waar de spanningen rondom bedrijfsethiek voelbaar zijn, maar regelmatig niet worden uitgesproken. Bij medewerkers die bijvoorbeeld twijfelen en met vragen rondlopen zoals: Is dit wel eerlijk? Mag dit eigenlijk wel? Waarom zegt niemand hier iets van? Die er niet uitkomen omdat de ‘moetjes’ zoals gedragscodes geen antwoord bieden. Omdat ze zich niet veilig genoeg voelen om openlijk over zaken te spreken.
In de praktijk stapelen dit soort morele dilemma’s zich op. Want al die waarden en richtlijnen zijn leuk en aardig. Maar in veel gevallen kunnen die grijze gebieden helemaal niet worden voorkomen. Laat staan dat die genoeg substantie bieden voor de onderlinge werkrelaties en politiek binnen het bedrijf.
Daarbij is de vraag of een bedrijf de waarden en richtlijnen naleeft gebrekkig, omdat een bedrijf niets is. Een lege omhulsel gevuld door mensen. Desondanks bieden de meeste bedrijven geen structurele wijze om met zulk soort vragen om te gaan, terwijl ze dat wel doen voor jurisprudentie. En nee, management en HR als onderdeel van het ecosysteem bieden geen dekkende oplossing.
Moreel beraad
Moresprudentie kan het verschil maken. Oftewel, moreel beraad in de werkpraktijk. Een methode die allang bewezen is, bijvoorbeeld in de zorg en het onderwijs. Zelfs bij de overheid. Medewerkers bespreken systematisch concrete situaties waarin ze met elkaar botsen. Platgeslagen bijvoorbeeld loyaliteit versus eerlijkheid. Snelheid versus zorgvuldigheid. Omzet versus welzijn.
Geen oordelen of managementpraat, maar een onderzoekend gesprek waarin moreel inzicht groeit en iedereen een stem krijgt. Eerlijker en efficiënter bovendien dan menig DEI-beleid, omdat diversiteit, gelijkheid en inclusie (DEI) in de morele beraden verweven zit, maar het over de inhoud blijft gaan.
Het bedrijfsleven kent deze praktijk nauwelijks. Terwijl de behoefte groot is. Mensen herkennen moreel ongemak feilloos, maar voelen zich vaak alleen. Of ze verschillen behoorlijk van anderen in hun beredenering. Regelmatig zijn ze zich niet bewust en kan hun kompas aangescherpt worden. Simpelweg door de gelegenheid te bieden om bij zaken stil te staan.
Formele structuren?
De formele structuren zoals compliance en de klokkenluidersregelingen zijn gericht op incidenten en escalatie, maar niet op dagelijkse reflectie en preventie. Daardoor raakt de morele antenne afgestompt. Al gauw denken medewerkers zaken zoals: Iedereen doet dit zo. Als ik hier iets van zeg, lig ik eruit.
Precies dan begint het bergafwaarts te gaan. Terwijl preventie niet alleen veel verlies kan voorkomen, maar bovendien ook ongelooflijk boeiend is omdat het een inkijkje geeft in hoe iemand zaken ervaart. In de intenties en attitudes achter het gedrag. In hoe mensen tot bepaalde bevindingen komen.
Morele moed valt dus te trainen. Niet in crisistijd, maar in de rust van regelmaat. Bedrijven die moresprudentie omarmen, investeren in de ontwikkeling van een moreel klimaat. Niet door top-downaanpakken of uitsluitend via HR en de vertrouwenspersonen, maar door medewerkers actief de ruimte te geven om morele vragen te onderzoeken. Wat bots hier? Wat vinden de medewerkers zelf? Wat zegt dit over de cultuur?
Preventie levert geen pasklare antwoorden op. Dat is precies de bedoeling. Ethiek gaat niet over gelijk krijgen, maar over zorgvuldig wegen. Over het herkennen van grijstinten voordat het zwart-wit wordt. Het levert wel op speelse wijze een graadmeter op een tijdlijn op.
Oftewel waardevolle inzichten waarmee niet alleen de harde kanten van bedrijven verbeterd kunnen worden, maar juist de zachte kanten. Want wie mensen centraal zet, heeft het als bedrijf echt begrepen.
Conclusie
Moresprudentie hoort niet alleen in de boardroom. Het hoort ook niet alleen in het teamoverleg, bij de koffiepauze en in de toolboxmeeting. Gezonde organisaties stoppen de morele beraden structureel, democratisch en periodiek in hun bedrijfsvoering. Want daar waar mensen dagelijks handelen, ligt de ware toetssteen van bedrijfsethiek. Daar begint ook het herstel van morele moed.
