Vasthouden aan je innerlijke kompas: Dina-Perla Portnaar over integriteit

Na jaren in het marketingvak maakte Dina-Perla Portnaar recent de carrièreswitch naar de wereld van integriteitsmanagement. In de rol van consultant adviseert ze organisaties over de vele facetten van integriteit. We stelden haar enkele vragen over haar visie op het thema.

Wat houdt consultancy op het gebied van preventie en integriteitsmanagement in?

“Het stuk preventie zit vóór het stuk wanneer zaken faliekant misgaan in een organisatie. Het is gekoppeld aan de speak-up-regelingen, waaronder de wet bescherming klokkenluiders en alles wat er gaat komen rondom verplichte vertrouwenspersonen. Het gaat om een optimale vermenselijking van organisaties.”

“Nou zijn er genoeg consultants die zich buigen over abstracte, bedrijfskundige constructen zoals cultuur- en mentaliteitsveranderingen. Soms onder de noemer bedrijfsethiek.”

“Er bestaan zaken zoals gedragscodes binnen organisaties, die enigszins als voorbeeld dienen, maar uiterst beperkt blijven, of geen impact maken. Daarbij is alles rondom risk, governance en compliance nodig, maar gaat dat vaak over harde toetsingen en vooral over wat er misgaat.”

“We vergeten bijna dat moraal, ethiek en integriteit inspiratie, vreugde, intermenselijke hechting, nieuwsgierigheid en progressie teweegbrengen. Dan zijn er leiders die een voorbeeldfunctie hebben, waar een hoop consultants op inhaken met hun aanbod. Maar ik geloof dat die top-down-mentaliteit verleden tijd is, of op z’n minst beperkt. Leiders zijn regelmatig onderdeel van het probleem.”

“Dus mik ik op individuen in werkende teams, die ergens tussen de dark triad en mensen met een sterk moreel kompas in zitten. Mensen die de relatie met zichzelf en de werkrelaties onderhouden en dagelijks voor grijze gebieden komen te staan. Grijze gebieden, in de zin van situaties waarin niet één handeling mogelijk is, maar waarin individuen moeten kiezen tussen diverse opties. Dit worden ook wel dilemma’s genoemd.”

“Met mijn consultancy bouw ik de beoordeling en wilskracht op om de ‘juiste’ optie te kiezen, voorbij enkel reflectie. Velen noemen dit ook wel moreel beraad. Om individuen bewust te maken van wat een integer werkleven voor hen persoonlijk inhoudt en wat dat betekent in de organisatie waar ze aan verbonden zijn. Dit ook met oog voor ontwikkelingen zoals moresprudentie.”

Hoe ga je met mensen te werk?

“Het korte antwoord is dat ik daar de hoogbegaafdheid en -gevoeligheid voor inzet. Het lange antwoord is dat er vele (quasi-wetenschappelijke) managementmodellen of methodieken voor persoonlijke groei zijn. Die bieden enige houvast voor de voorspelling en sturing van intenties, attitudes en gedrag.”

“Leiders zijn regelmatig onderdeel van het probleem.”

“Sinds 2012 heb ik die kennis vanuit de psychologie, filosofie en spiritualiteit gehord, vergeleken en toegepast. Kennis vanuit de fysiologie en andere biomedische wetenschappen heb ik achterwege gelaten. Daar zijn anderen voor. Er is geen heilige graal. Wat voor de één werkt, werkt voor de ander absoluut niet. Daar speel ik op in en stuur op maat bij.”

“Het is tweedelig. Allereerst praktisch vanuit alles wat we in het werkende leven tegenkomen aan grijze gebieden en waar we iets mee moeten. Grijze gebieden die verschillen per sector. En ook niet, omdat ze vrijwel altijd op hetzelfde processen neerkomen qua keuzemomenten. Ten tweede theoretisch en diepgaand vanuit iemands blauwdruk. Het is openstellen en hard werken hoor.”

Kan kunstmatige intelligentie intenties, attitudes en gedrag niet voorspellen en beïnvloeden?

“Ai, dat gebeurt al, maar we zouden als mensheid aan het roer moeten blijven staan. Kunstmatige intelligentie is namelijk net een narcist. Het kan exceptioneel goed data leegzuigen, die data naar wens gebruiken en menselijke eigenschappen nabootsen, terwijl daar functionele betrokkenheid achter zit.”

“Het is doordacht in de hechting. Er zit geen graantje zuiverheid bij. Dat kan fataal zijn. Zodanig, dat we aan de vooravond staan van grote veranderingen op wereldschaal.”

“Wat betekent dat voor de (werkende) mensheid als er allemaal (micro- en marco-economische) mechanismen op zo’n grote schaal – we kunnen stellen, op complete schaal – van kracht zijn? Wat gaan we daarmee doen? Wat wordt onze verantwoordelijkheid daarin? Hoe gaan we alles reguleren om onze menselijkheid te beschermen?”

“Ik ben altijd voor progressie, ook op technologisch vlak. Met gemak zit ik in de early adopters-fase. Ik heb de ballen om te pionieren, zelfs wanneer mensen me onderschatten, uitlachen en niet volgen. Maar kunstmatige intelligentie is andere koek, vanwege de gevaren.”

“Voor mij is de vraag: wat maakt ons in een wereld van kunstmatige intelligentie nog mens? Ik heb menselijkheid altijd gevonden in expressie, een diep nadenkend vermogen en bezieling, waar progressie in zaken zoals creativiteit en innovatie uit voortvloeien.”

“Kunstmatige intelligentie is net een narcist.”

“Worden we door kunstmatige intelligentie gereduceerd tot een soort van biomedisch, oftewel vleselijk overblijfsel van een schepsel? Ik wil daarvoor waken en inzetten op onze hechting aan elkaar. Niet om het zoveelste, zakelijke gewin.”

“Natuurlijk is het gewin van preventie en integriteitsmanagement significant. Dat gelooft iedereen wel. In een gesprek met de C-suite zet ik dit soort argumenten waar nodig in. Maar het zal me worst wezen. Want het gaat me om menselijk gewin. Mijn denkbeelden over organisaties en met integriteit zakendoen, zijn soms controversieel.”

Noem eens een voorbeeld van zo’n controversieel denkbeeld…

“Nou, hoe mensen bijvoorbeeld worden aangenomen. Organisaties kijken momenteel niet alleen naar de inhoudelijke match, maar ook naar de culturele. Bijvoorbeeld aan de hand van gedragscodes en vaker aan de hand van zaken zoals gunning als cultuur gepresenteerd.”

“Een basis om de standaard factoren te toetsen, zoals bijvoorbeeld in het HEXACO-modelondergebracht, is prima. Maar we gaan voor echte inclusiviteit. Dus al die persoonlijke blauwdrukken in teams optimaal aan elkaar hechten. Dàt is integriteit, niet de tussenfase van diversiteits- en inclusiviteitsexperts, al begrijp ik die fase maar al te goed.”

Over integriteit gesproken, er zijn veel definities en er is veel over dit thema geschreven. Wat is jouw definitie?

“Eerst even: er is al veel over geschreven, omdat we gefacineerd blijven door hoe mensen in elkaar zitten vanuit intenties, attitudes en gedrag. Dat zal er altijd zijn. Integriteit is de sturing van de levenskracht en gaat deels over zaken die nooit tastbaar of zeker zullen worden. Integriteit geven we doorlopend gezamenlijk vorm.”

“Daarom kan ik nooit iemands werk doen. Ik kan wel met mijn aanpak de bouwblokken op maat inzetten, om de wilskracht voor het goede aan te wakkeren. Ik kan eventueel mijn ongezouten mening geven.”

“Als iemand daadwerkelijk met integriteit leeft, is het altijd, maar dan ook altijd een win voor het collectief.”

“Voorbeeld is de sessie tijdens BPC Europe 2023. Ik was de enige spreker die geen motivational speaking slot met presentatie en positive psychology key takeaways had. Ik zette meer dan honderd mensen in de zaal direct aan het werk en liet hen met een gebrouilleerd doch geactiveerd gevoel vertrekken. Oftewel, ze stonden ‘aan’.”

“Dan wat integriteit inhoudt. De bekendste definitie is het juiste doen als niemand kijkt. En doen wat we zeggen en zeggen wat we doen. Dan volgt een definitie van bewust leven naar morele waarden – deugden. Een andere definitie is het juiste doen onder moeilijke omstandigheden. Want het juiste doen als het makkelijk gaat, vraagt natuurlijk niet zoveel van ons. Wat doen we als we bijvoorbeeld zwaar onder druk staan?”

“Weer een andere definitie is dat integriteit geïntegreerd leven betekent. Dat haakt in op doen wat we zeggen en zeggen wat we doen. Dus consistentie in gedachten, spraak en handelingen. Sommigen voegen daar gevoel aan toe. Hier kom ik met de bergen aan gehorde kennis en roep hard dat we een rode vlag moeten uitsteken. Want volgens die gedachte zou Hitler bijvoorbeeld met integriteit leven.”

“Echte integriteit en humaniteit zijn volledig met elkaar verweven, bijna synoniem aan elkaar. Als iemand daadwerkelijk met integriteit leeft, is het altijd, maar dan ook altijd een win voor het collectief. Het kan nooit een win zijn voor het zelf en een verlies voor het collectief. Wanneer het verlies gevaar oplevert, is het aan het collectief om te corrigeren.”

“Mijn definitie van integriteit is altijd geweest dat ik vasthoud aan mijn innerlijke kompas, oftewel mijn eigen blauwdruk. En hoe ik me ten opzichte van een ander opstel wanneer ik niet bij diegene ben. Wat zijn mijn intenties dan ten opzichte van diegene? Hoe denk ik over diegene? Vooral, hoe spreek ik me over diegene uit? Kortom, integriteitsspieren trainen.”