Is Denemarken een voorbeeld voor de Nederlandse zorg?

De Nederlandse zorgsector moet op de schop. Veel zorgexperts wijzen hierbij naar Denemarken als voorbeeld, maar volgens een nieuwe studie van Gupta Strategists is dat slechts gedeeltelijk terecht.

De kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg in Nederland staan onder druk. Wanneer we ons buigen over de uitdagingen waar de sector voor staat, zijn we vaak geneigd naar Denemarken te kijken als voorbeeld. Ook in de politiek wordt vaak verwezen naar Denemarken als een ‘best practice’. Maar is dat wel terecht?

Gupta Strategists nam de proef op de som. In het rapport ‘Zorg in Denemarken: Walhalla of niet?’ toetst het strategisch zorg- en farma-adviesbureau aantal hypotheses die betrekking hebben op het beleid en de demografie van de landen.

Voordat de twee zorgsystemen echt onder het vergrootglas worden gelegd, is het goed om te weten of de experts geen appels met peren vergelijken. “Kan het dan zijn dat er een groot verschil is tussen de Nederlandse en Deense populatie?”, vragen de onderzoekers zich af. “Is de populatie in Denemarken misschien ouder en vaker ziek?”

Kortgezegd: nee. Beide landen hebben een gemiddelde leeftijd van ongeveer 42 jaar, met een gelijk aandeel 80-plussers (4,8%). Ook de levensverwachting is gelijk, namelijk ruim 81 jaar.

Wat betreft gezondheid zijn de verschillen ook klein: waar Nederland iets meer mensen met overgewicht en een hoger percentage rokers heeft, kent Denemarken een hogere alcoholconsumptie. “Deze hypothese kan dus niet het verschil in kosten verklaren”, luidt de conclusie.

Daarnaast is de leeftijdsverdeling van klinische patiënten (uitgedrukt in ligdagen) vrijwel identiek. In beide landen wordt iets meer dan de helft van het totale aantal verpleegdagen in ziekenhuis besteed aan patiënten met een leeftijd van 65 jaar of hoger. Kortom: de twee bevolkingen lijken zich goed te lenen voor een vergelijking.

Kostbare zorg

Een blik op de kostenstructuur laat duidelijke verschillen zien in de manier waarop zorg wordt geregeld en wat het allemaal kost.

De zorguitgaven per hoofd van de bevolking liggen in Denemarken structureel hoger dan in Nederland. In 2019 gaven de Denen gemiddeld €5.400 per persoon uit aan zorg, tegenover €4.800 in Nederland – een verschil van 13%.

Uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) liggen de zorgkosten in Nederland wel nét iets hoger – 10,2% tegenover 10,1%. Wat vooral opvalt is dat in Denemarken een veel groter deel van die zorgkosten in de ziekenhuiszorg zit: 4,6% van het bbp tegenover 3,4% in Nederland – een verschil van 35%.

Die hogere ziekenhuiszorgkosten zitten voor een deel in het personeel. In Denemarken werken, gecorrigeerd voor inwonertal, 52% meer medewerkers in de ziekenhuizen dan in Nederland. De hogere uitgaven vertalen zich daarnaast in een groter aantal geleverde zorgdiensten.

Anders georganiseerd

Wat verder vooral opvalt is dat de zorgsystemen anders in elkaar zitten. Dat begint al bij de aansturing en bekostiging. In Nederland gaat de bekostiging via de zorgverzekeraars, in Denemarken via regio’s.

Ook heeft de Deense overheid meer controle over de ziekenhuizen. “De zorgtaken zijn verdeeld tussen regio’s en gemeenten. De centrale overheid stuurt aan en reguleert”, legt Gupta uit.

Daarnaast stipt het bureau verschillende andere verschillen aan tussen de twee systemen. Zo zijn in Denemarken minder huisartsen en SEH’s beschikbaar dan in Nederland – terwijl deze juist wel heel intensief worden gebruikt – en is er een hele andere verhouding tussen klinische en poliklinische zorg.

In Nederland is het normaal om langs de huisarts te gaan of kortstondig de polikliniek te bezoeken, terwijl het in Denemarken gebruikelijker is om, mits de situatie daarom vraagt, opgenomen te worden in het ziekenhuis.

Kwaliteit van de zorg?

Een logische vraag die volgt op deze observaties is: leidt het andere, duurdere ziekenhuiszorgsysteem in Denemarken ook tot hogere kwaliteit? Nee, concludeert Gupta: “De medische uitkomsten – voor zover meetbaar – zijn in beide landen goed en op de onderzochte indicatoren juist beter in Nederland.”

Zo heeft Nederland een lagere vermijdbare sterfte en een lager sterftecijfer in de eerste 30 dagen na een acuut hartinfarct. Ook scoren we hoger op zelf-gerapporteerde zorg en wordt er minder vaak een onvervulde zorgbehoefte waargenomen.

Geen puzzelstukjes kopiëren

Het beeld dat na het naast elkaar leggen van de twee zorgsystemen overheerst, is dat ze zo anders zijn georganiseerd dat het lastig is om ze goed te vergelijken – laat staan om elementen van het ene systeem zomaar over te nemen in het andere. Dat is dan ook een van de voornaamste boodschappen die Gupta meegeeft.

“Een zorgsysteem is een complexe puzzel, probeer niet om puzzelstukjes simpelweg te kopiëren. Schakels binnen de zorgketen (eerste, tweede, derde lijn) beïnvloeden elkaar. Ook de manier van organisatie, aansturing en financiering is bepalend voor hoe het zorgsysteem eruitziet”, aldus de onderzoekers.

Geen Walhalla

Mede omdát de systemen zo anders zijn, is Denemarken volgens Gupta ook niet geschikt als voorbeeld voor Nederland. Zeker omdat het helemaal geen antwoord biedt op de uitdagingen die juist kenmerkend zijn voor de Nederlandse zorgsector.

“Uit deze vergelijking concluderen we dat Denemarken helaas niet het Walhalla, het beloofde land, is als het gaat om het zorgsysteem. In Nederland zijn we juist op zoek om met minder mensen goede zorg te leveren, niet om meer zorgpersoneel in te zetten”, legt Gupta uit.

Het bureau pleit er juist voor om vooral uit te gaan van de sterke punten van ons eigen systeem. “Koester die en draag ze uit. Nederland heeft een sterke eerste lijn en we zijn, vergeleken met Denemarken, in staat om met minder personeel goede medische uitkomsten te realiseren.”

Dat betekent echter niet dat we helemaal niets kunnen leren van de Denen. Met name de stuurbaarheid van het centraal aangestuurde Deense systeem zou Nederland volgens Gupta kunnen helpen in het aangaan van grote uitdagingen voor de sector.

“Organiseer ook in Nederland gezamenlijke besluitvorming voor cruciale thema’s zoals de concentratie van hoogcomplexe zorg, digitalisering van zorg en transformatie van acute zorg”, adviseert het bureau. “Daarbij is verandering niet rationeel voor het individuele ziekenhuis, maar wel noodzakelijk voor het geheel.”