Toezicht op netwerken: ‘Balanceren tussen egocentrisch en ecocentrisch perspectief’
Hoe kan de raad van toezicht of commissarissen van betekenis zijn voor netwerken? Nu complexe maatschappelijke opgaven steeds meer vragen om organisatie-overstijgende samenwerking, ligt deze vraag op tafel in menig bestuurskamer. Barbara Geurtsen pleit voor een aanvullende manier van kijken en handelen, waardoor toezicht een stimulerende rol kan spelen in het vormen van organisatienetwerken gericht op gezamenlijke waardecreatie.
Van de energietransitie tot de voedseltransitie, en van de woningbouwopgave tot het betaalbaar en toegankelijk houden van de zorg – meer en meer maatschappelijke opgaven zijn onmogelijk op te lossen zonder brede netwerksamenwerking.
Succesvol samenwerken in dergelijke netwerken is op zichzelf echter ook weer een flinke opgave, weet Common Eye-adviseur Barbara Geurtsen maar al te goed. Samenwerking rondom maatschappelijke vraagstukken is hét thema dat centraal staat in haar ruim 25-jarige carrière, waarbij ze zich de laatste 15 jaar vooral richt op netwerken.
Waar steeds meer bekend is over de governance van netwerken, ziet Geurtsen dat het nog grotendeels ontbreekt aan kennis over de manier of vorm waarop toezicht van betekenis kan zijn voor netwerken. Ze probeert daar verandering in te brengen door onderzoek te doen, te spreken en publiceren over toezicht in én op netwerken.
“De governance van netwerken verschilt principieel van de governance van organisaties, maar vaak zijn toezichthouders of commissarissen zich niet bewust dat zij met hun bestuurders wel spreken over netwerken, maar in hun kijken en handelen toch sterk gericht zijn op de belangen van en (financiële) risico’s voor de eigen organisatie”, legt ze uit.
Egoperspectief versus ecoperspectief
Deze contradictie kan worden gezien als een botsing tussen het organisatieperspectief en het netwerkperspectief, of zoals Geurtsen het ook verwoordt: het egoperspectief en het ecoperspectief.
“Doordat toezichthouders de samenwerking onbewust nog sterk benaderen vanuit het egoperspectief, komt de vraag in hoeverre het netwerk meerwaarde realiseert voor burgers en samenleving nog weinig op de bestuurstafel”, legt ze uit.
“Terwijl netwerken vragen om ook te kijken vanuit het ecoperspectief, dat is gericht op de meerwaarde die partijen samen realiseren voor burgers en samenleving. Immers, geen enkele partij kan een complexe maatschappelijke opgave alleen oplossen.”
Geurtsen pleit er dan ook voor dat toezichthouders ook het ecoperspectief gaan hanteren. “Dan krijgen andere dilemma’s aandacht in de dialoog met het bestuur. Dit vraagt van toezicht en bestuur om netwerken anders te benaderen: vanuit een nieuw arsenaal aan kennis, een ecoperspectief en repertoire waar de gezamenlijke maatschappelijke waardecreatie centraal staat.”
Ze benadrukt dat er nog “veel te ontdekken” is over vernieuwende passende vormen en manieren van intern en extern toezicht op netwerken. Haar eigen kennis en inzichten deelt ze in een artikel in Goed Bestuur & Toezicht (2023/3), dat ingaat op de implicaties voor het huidige intern toezicht.
