Adviesbureau PwC onderzoekt kosten van Nederlandse gevangenissen
De Dienst Justitiële Inrichtingen kampt met een oplopend financieringstekort, doordat de taken en middelen van het agentschap structureel uit balans zijn. Dat concludeert PwC in een onderzoek in opdracht van het ministerie van Justitie & Veiligheid.
In Nederland wordt de uitvoering van vrijheidsbenemende straffen en maatregelen verzorgd door de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Zo is de dienst onder andere verantwoordelijk voor alle gevangenissen en justitiële jeugdinrichtingen.
Al enige tijd heeft het agentschap – dat valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Justitie & Veiligheid (J&V) – te maken met aanzienlijke financiële tekorten. Uit het onderzoek van PwC komt naar voren dat het tekort de komende jaren alleen maar verder oploopt. Voor dit jaar is er een tekort van €201 miljoen, over tien jaar zal dit bijna zijn verdubbeld naar €398 miljoen.
De oorzaak van het oplopende tekort is dat de taken en de daarvoor beschikbare middelen simpelweg niet in balans zijn. Als de dienst zou vasthouden aan de wensen voor de komende jaren – die nog niet zijn vastgelegd in een bestuurlijke afspraak met JenV – dan zou het tekort zelfs oplopen van €235 miljoen dit jaar naar €565 miljoen in 2032.
Maar ook als de DJI deze wensen laat varen, zal er flink moeten worden ingegrepen om de taken en middelen in balans te brengen. “Gegeven het karakter van de onderliggende vastgestelde voornemens, zullen alleen ingrijpende keuzes deze lasten kunnen vermijden”, aldus de onderzoekers.
27 besparingsopties
PwC draagt in het rapport in totaal 27 mogelijkheden voor om het tekort te verkleinen. Opgeteld bieden de maatregelen volgens het bureau een besparingspotentieel van €548 tot 643 miljoen.
Het volledig benutten van dit potentieel is echter geen realistisch scenario – de onderzoekers dragen enkel de verschillende opties aan. Zoals ze al waarschuwen zijn ingrijpende keuzes nodig. Een deel van de 27 mogelijkheden klinkt dan ook weinig aantrekkelijk, of zoals PwC het verwoordt: “Het wegnemen van het volledige tekort richting 2032 vergt toepassing van draconische besparingsopties.”
Trilemma
In dit verband spreekt het bureau van een lastig “trilemma” – een dilemma, maar dan niet met twee maar drie opties die ten koste van elkaar gaan: enerzijds de kwaliteitsassen veiligheid en detentieomstandigheden, anderzijds de bekostiging. “Als het niet haalbaar is concessies op één van deze twee kwaliteitsassen te doen, dan rest een verhoging van de bekostiging”, aldus de onderzoekers.
Aangedragen opties op de kwaliteitsassen betreffen onder meer het afschaffen van forensische zorg, het versoberen van detentieomstandigheden door gedetineerden minder activiteiten te laten ondernemen en per dag langer in hun cel op te sluiten, het verhogen van het aantal gevangenen per medewerker en het bevriezen van de salarissen van werknemers.
Extra geld én snijden in de kosten
Op basis van de bevindingen in het onderzoek besloot de kamer om de komende jaren €210 miljoen extra te investeren in de DJI. €170 miljoen daarvan is beschikbaar gemaakt met de Voorjaarsnota, de overige €40 miljoen is vrijgemaakt binnen de begroting van J&V.
Daarmee blijft echter nog altijd een tekort van €187 miljoen staan, dus zal ook moeten worden ingegrepen op de kwaliteitsassen. Een deel van de voorgestelde maatregelen viel af.
Deze “maakten inbreuk op een of meerdere van de vastgestelde uitgangspunten”, aldus minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind in een brief aan de Kamer. “Een voorbeeld is het vergroten van de groepsgroottes bij activiteiten van gedetineerden, dat juist tot meer onveiligheid in de inrichtingen zou leiden door kwaliteitsverlies.”
Bevriezen capaciteit
De belangrijkste maatregel die wel wordt genomen is het bevriezen van het aantal plaatsen in het gevangeniswezen op het huidige niveau van 11.100. Dit is volgens het ministerie mogelijk omdat de bezetting de laatste twee jaar “fors lager” is dan eerder geraamd.
“Deze maatregel zou daarnaast zorgen voor rust in het gevangeniswezen omdat er dan geen sprake is van sluitingen, afstoten van gebouwen of ontslag van personeel”, schrijft Weerwind aan de Kamer.
Andere maatregelen waarop wordt ingezet is de herinvoering van de (inkomensafhankelijke) eigen bijdrage van cliënten voor hun verblijf in de forensische zorg, een bezuiniging op de renovaties van DJI-locaties, een besparing op de kosten voor kantoorhuisvesting en externe inhuur en het minder hard laten groeien van de opleidingsbudgetten voor DJI-personeel.
Tot slot wordt voor de lange termijn gekeken naar mogelijkheden “voor verbeteringen en doorontwikkeling in het sanctiestelsel en de sanctietoepassing”, aldus de Rijksoverheid. “Bij zware misdrijven is detentie de enige passende straf, maar voor lichtere delicten liggen kansen om met nieuwe of aanvullende straffen meer maatwerk toe te passen.”
