Vooralsnog geen misstanden gesignaleerd bij omstreden mondkapjesdeal
Het eerste onderzoek naar de mondkapjesdeal – uitgevoerd door Grant Thornton – heeft “geen indicaties van integriteitsschendingen” opgeleverd. Toch zijn daarmee nog niet alle vragen beantwoord. De komende maanden zal Deloitte de omstreden kwestie verder gaan onderzoeken.
Toen Nederland in het voorjaar van 2020 plots werd overrompeld door de coronacrisis moesten alle zeilen worden bijgezet. Zo was er onder andere een nijpend tekort aan medische mondkapjes. En dat zou de zorgsector in de problemen brengen, meldde Sywert van Lienden – oud-voorzitter van LAKS en bekend van tv – destijds op Twitter.
Met twee partners richtte Van Lienden niet veel later de non-profitorganisatie Stichting Hulptroepen Alliantie (SHA) op om ervoor te zorgen dat Nederland snel miljoenen medisch mondkapjes zou krijgen. Het initiatief kreeg veel bijval, vooral omdat Van Lienden meermaals benadrukte zich belangeloos in te zetten.
In april 2020 werden 40 miljoen medische mondkapjes voor €100 miljoen uit China binnengehaald. Deze werden via RGA – Van Liendens bedrijf dat is gekoppeld aan SHA – verkocht aan het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Het LCH is onderdeel van het ministerie van VWS en is sinds de coronacrisis belast met de landelijke inkoop van onder andere medische mondmaskers.
In opspraak: opheldering vereist
In mei 2021 raakte de mondkapjesdeal in opspraak door een artikel van platform Follow the Money (FTM). Daarin stond beschreven dat het drietal een flinke smak met geld had verdiend aan de deal, terwijl ze eerder met klem benadrukten zich uitsluitend voor de publieke zaak in te zetten. Volgens FTM ging het voor Van Lienden om €9 miljoen, zijn compagnons hadden ieder zo’n €5 miljoen overgehouden aan de deal.
Ook opmerkelijk is dat de maskers nooit zijn gebruikt. Dat komt onder andere door het RIVM. Van Lienden en zijn partners verkochten de mondkapjes aan het LCH, terwijl het RIVM adviseerde die partij niet over te nemen: “Er zit grafeen in de maskers. […] Dit geeft een onacceptabel gezondheidsrisico.” Momenteel liggen de 40 miljoen mondkapjes nog altijd ongebruikt in een magazijn.
De mondkapjesdeal heeft veel maatschappelijke verontwaardiging opgeleverd. Derhalve eiste de Tweede Kamer begin deze maand dat Tamara van Ark – minister voor medische zorg – een onafhankelijke partij zou aanstellen om de onderste steen boven te halen. “De keuze is gevallen op Deloitte”, zegt Van Ark in een brief aan het parlement.
Koers LCH van bovenaf beïnvloed
In de desbetreffende brief spreekt de minister eveneens over een onderzoek – van de forensische experts van Grant Thorton – dat betrekking heeft op de mondkapjesdeal. En wel in het bijzonder op de rol van het LCH daarbinnen.
Grant Thorton werd enige tijd geleden ingeschakeld om het functioneren van het LCH te onderzoeken. Aanleiding: bij de reguliere accountantscontrole van de jaarcijfers van het LCH was sprake van “signalen van mogelijke onregelmatigheden”, laat Van Ark weten in haar brief.
De belangrijkste conclusie van het onderzoek van Grant Thorton: “Op basis van de door ons uitgevoerde werkzaamheden en de bevindingen […] hebben wij geen indicaties verkregen dat zich mogelijk integriteitsschendingen hebben voorgedaan in relatie tot de door LCH geplaatste orders bij RGA.”
Niettemin is de koers van het LCH volgens Grant Thorton wel beïnvloed van bovenaf. Binnen het LCH waren namelijk twijfels over de noodzaak van de RGA-mondkapjes. Minister De Jonge drukte de deal er echter doorheen omdat er nooit meer een tekort mocht ontstaan. “De politieke wens heeft daarmee geprevaleerd boven de bedrijfseconomische analyse van de noodzaak”, stelt het adviesbureau.
Ook onderzocht Grant Thorton de kwaliteit van de RGA-maskers. Deze zijn getest in een lab en werden daarna voorzien van een Europees keurmerk (CE-certificaat). Maar, “bij de mondkapjes was dusdanig veel aan de hand dat het LCH aan het RIVM gevraagd heeft om […] de producten te testen”, aldus de onderzoekers.
Zoals eerder vermeld, liet het RIVM weten dat de RGA-mondkapjes grafeen bevatten en dat deze daardoor niet volledig veilig waren. Het LCH stelde het ministerie van VWS hiervan op de hoogte. Een hoge ambtenaar van VWS concludeerde echter dat de maskers voldeden aan de wet- en regelgeving, waarna de deal werd afgerond. Derhalve gaat het LCH hier vrijuit, stelt Grant Thorton.
Nog veel vragen
In haar brief erkende minister Van Ark dat er momenteel nog veel vragen zijn over de mondkapjesdeal. De komende maanden zullen de onderzoekers van Deloitte proberen daar verandering in te aanbrengen. Hun bevindingen worden op drie momenten naar buiten gebracht.
Begin september worden de resultaten van het onderzoek naar de deal tussen het LCH en RGA gepresenteerd. Ongeveer een maand later komt Deloitte naar buiten met zijn bevindingen over de andere deals met een waarde van €100 miljoen of meer die zijn gesloten door het LCH. Begin november volgt een presentatie van het onderzoek naar alle overige deals waar het consortium bij betrokken is geweest.
