Wat kunnen we leren van avondklokrellen in Eindhoven?

Op 24 januari vonden in Eindhoven ongekende avondklokrellen plaats. Dienstverleners Aon en COT evalueerden de ongeregeldheden: wat kunnen beleidsbepalers, de gemeente Eindhoven en de politie leren van dit incident?

Op 23 januari 2021 ging in ons land de avondklok in. Dat leidde direct tot meer dan 3.600 boetes. De daaropvolgende dag riepen mensen elkaar via social media op om in opstand te komen tegen de avondklok in verschillende Nederlandse steden, zoals Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Tilburg, Venlo, Enschede, Helmond, Roermond én Eindhoven, waar verreweg de grootste veldslag plaatsvond.

Vele honderden relschoppers gooiden stoeptegels naar agenten, die eveneens werden aangevallen met messen en knuppels. Niet alleen de politie moest het die dag ontgelden, ook de omgeving werd flink onderhanden genomen. Zo werd zowel de binnen- als buitenkant van het centrale station vernield, een supermarkt geplunderd en een auto van ProRail in brand gestoken.

Beelden liegen niet

Nog diezelfde dag werden 55 relschoppers opgepakt. In dagen en weken daarna volgden nog eens tientallen arrestaties. De politie werd daarbij geholpen door de grote hoeveelheid aan videomateriaal van de ongeregeldheden die op social media-kanalen was geplaatst. Hierop kwamen vele relschoppers duidelijk herkenbaar in beeld.

Het beeldmateriaal werd eveneens gedeeld door honderden internationale nieuwsorganisaties. De rellen in Eindhoven waren wereldnieuws. Burgemeester John Jorritsma reageerde onthutst: “Mijn stad huilt en ik ook. Als je ziet wat hier is aangericht, dit zijn surrealistische beelden die je niet in Nederland verwacht. Er is hier niemand gekomen om te demonstreren, ze waren hier om te rellen.” 

Uitdagingen, dilemma’s en leerpunten

De gezagsdriehoek van Eindhoven – bestaande uit burgemeester Jorritsma, een officier van justitie en een vertegenwoordiger van de politie – kwam kort na het debacle bijeen. Vanuit organisatorisch oogpunt was die zondag niet alles vlekkeloos verlopen. Aanbevelingen waren welkom, want dit nooit meer, concludeerde de gezagsdriehoek. Risicoadviseur Aon en veiligheidsspecialist COT werden ingeschakeld om de ongeregeldheden te onderzoeken.

“Anders dan bij een verantwoordingsonderzoek ligt de nadruk binnen deze studie niet op de precieze reconstructie van de feiten en het beoordelen op basis van kaders, maar op het in beeld brengen van uitdagingen, dilemma’s en dus met name leerpunten”, is te lezen in de inleiding van het rapport, dat eind maart werd gepresenteerd.

Een van de zaken die onderzoekers aanstippen is de gebrekkige communicatie tussen de gezagsdriehoek en de NS. Op een zeker moment dreef de politie de relschoppers richting het stationsgebied, waar medewerkers van de NS niet van op de hoogte waren en door werden overvallen. “Wanneer de NS was meegenomen in de besluitvorming waren medewerkers hier beter op voorbereid”, aldus Aon en COT.

“Mijn stad huilt en ik ook.”
_{– John Jorritsma, burgemeester van Eindhoven}

Wat de onderzoekers verder opviel zijn de tegels van het 18 Septemberplein in Eindhoven. Deze blijken, ook zonder dat een waterkanon van de politie of regenbui in het spel is geweest, te glad voor politiepaarden. De gezagsdriehoek doet er volgens de onderzoekers daarom verstandig aan om na te gaan welke plekken in de stad wel veilig zijn voor politiepaarden en hun ruiters.

In lijn hiermee wijzen Aon en COT de gezagsdriehoek ook op het ontwikkelen van een draaiboek dat kan worden afgewerkt als uit signalen blijkt dat er mogelijk sprake is van een onaangekondigde demonstratie. Denk hierbij aan het opstellen van een ontruimingsplan om een groep te verplaatsen naar een geschikte locatie waar eventuele ongeregeldheden eenvoudiger zijn te bedwingen.

Tot slot onderstrepen de onderzoekers het belang van informatievoorziening. De relschoppers hitsten elkaar in eerste instantie op via social media. Anderen sloten zich op een later moment aan bij de veldslag doordat ze via het internet hiervan op de hoogte werden gesteld.

“Het blijft voor de gezagsdriehoek van Eindhoven uitdagend om meer zicht te krijgen op wat zich afspeelt op de online kanalen. Deze uitdaging speelt breed in het hele land.”