Hoe consultants circulair ondernemen kunnen versnellen

Steeds meer bedrijven en organisaties gaan met circulair ondernemen aan de slag. Dat vraagt om diverse veranderingen en in die transitie speelt de consultant veelal een belangrijke rol. Wat is zijn of haar affiniteit en ervaring met circulair ondernemen? En welke rol zou een consultant kunnen spelen? Bas Douma, inspirator circulaire economie bij Startcirculair, deelt zijn ervaring. 

De circulaire economie: een geheel nieuw economisch systeem waarbij we grondstoffen en materialen eindeloos hergebruiken en nieuwe toepassingen en waarde geven. Circulair ondernemen gaat onder andere gepaard met  nieuwe verdien- en businessmodellen, andere bedrijfsvoering en -processen (denk aan circulair inkopen en aanbesteden), productinnovatie, sociaal ondernemen én een vergaande ketensamenwerking. Ook ontstaan nieuwe functies en verschuift het accent richting andere competenties.

Koplopers in circulair ondernemen tonen aan dat zij voorsprong hebben op hun concurrenten wat betreft profiel op de arbeidsmarkt, marktpositie, ketensamenwerking en zeker ook wat betreft omzet.

Verandering: mindset en verdienmodel

De omslag naar circulair vraagt om een verandering van mindset – zowel van medewerkers in de organisatie als van consultants die hen adviseren. Circulaire economie is namelijk een geheel ander economisch systeem en dit vraagt van professionals om tijdig een omslag in het denken te maken: wat is die nieuwe economie, wat heeft het voor gevolgen voor produceren, dienstverlening, samenwerking, functies, enzovoorts?

Zo’n verandering van een bedrijf of organisatie vraagt om een lange adem en de inbreng en betrokkenheid van alle medewerkers. Het gaat dus om een andere (bedrijfs)economie, met andere en ook nieuwe businessmodellen. Koplopers geven het aan: circulair ondernemen is pas echt succesvol als het ook gebaseerd is op een ander of nieuw verdienmodel. Bijvoorbeeld ‘product as a service’, waarbij de producent voor altijd de eigenaar blijft van het product (en daarmee verantwoordelijk voor de gebruikte materialen).

Circulair ondernemen wil ook zeggen dat bedrijven een ondernemerskans moeten zien en ervaren: er is business te doen met deze andere manier van bedrijfsvoering, van productie en van dienstverlening, en van samenwerken – daarom gaan we ermee aan de slag! 

Bij die andere transitie waar we nu middenin zitten, de energietransitie, is de verandering mede ingegeven door kostenbesparing en veelal gestimuleerd door subsidies. Circulair ondernemen daarentegen kent veelal een intrinsieke motivatie: we willen onze business succesvol, winstgevend en sociaal vernieuwen, we zien marktkansen en daarbij hebben we oog voor de omgeving, milieu en klimaat en voor de planeet. Ofwel: People – Planet – Profit. 

Dit gegeven betekent ook dat circulair ondernemen, ook bij non-profit organisaties, een zaak is van de gehele organisatie. Anders gezegd: circulair ondernemen zet de organisatie en haar medewerkers in de lead – zij moeten het waarmaken.

De transitie naar circulair

Voor de consultant vraagt dit om een faciliterende rol en tevens de bereidheid buiten de gebaande paden te treden: de organisatie staat centraal, men moet zelf enthousiast worden, aan de slag willen gaan en ook zelf dit traject invullen.

Waar en hoe begin je zo’n verandertraject? De koplopers in alle branches en sectoren hebben een ervaring gemeen: met vallen en opstaan. Of zoals hoogleraar duurzame economie Jan Jonker het zei: ‘prutsenderwijs’. Niet vanuit een format of een blauwdruk, niet de focus op een stevig plan van aanpak of dichtgetimmerde planning van activiteiten voor de komende jaren. 

“Circulair ondernemen vraagt echt een ander veranderproces dan de ‘gewone’ consultant gewend is. Kies voor maatwerk en begeleid de organisatie in de eigen weg.” 

Wél door de starten met alle medewerkers (is tip #1 van VNO-NCW!), door inspiratie op te doen en mensen te enthousiasmeren, door ambities te formuleren voor de komende jaren (‘wat is onze impact en wat zijn onze resultaten door steeds verder te gaan met circulair ondernemen’), door intensief en organisatiebreed samen te werken binnen de organisatie, een vrij, open proces van veranderen te organiseren waarbij innovatieve oplossingen, ook out-of-the box denken, van belang zijn en worden gewaardeerd. En: door samen te werken met ketenpartners!

Kringlopen en functionaliteit

Samenwerken met ketenpartners is belangrijk om de kringloop van grondstoffen en materialen te sluiten en afval te minimaliseren. Een organisatie immers is voor een groot deel afhankelijk van leveranciers en van organisaties die het haar mogelijk maken steeds meer circulair te ondernemen. Zo kan een dienstverlenend bedrijf, zeg een advocatenkantoor, met circulaire inkoop een belangrijke stap zetten op het vlak van circulair ondernemen – door dus andere ketenpartners en leveranciers erbij te betrekken.

Deze externe samenwerking is belangrijk, omdat een enkele organisatie nooit de kringlopen van alle materialen zelf kan realiseren. Echter, het analyseren van mogelijke kringlopen stopt niet bij de eigen voor- en achterdeur.

Het heeft ook te maken met een ander belangrijk principe van circulair ondernemen: denken in functionaliteit van grondstoffen, materialen, bedrijfsmiddelen en afval. Het gaat namelijk om het eindeloos herwaarderen van materiaal, en dat kan alleen door bekend te zijn met de herkomst en met de mogelijke bestemming en nieuwe mogelijkheden van al het materiaal, inclusief het afval.

Hulpmiddelen

Er komen steeds meer methodieken en handvatten op de markt die organisaties kunnen gebruiken bij de start, organisatie en aanpak van circulair ondernemen. Er zijn prestatiemeters, scans, ladders, werkboeken, meetinstrumenten en monitorsystemen, en ga zo maar door.

Zie ze echter als hulpmiddelen bij een meerjarig proces waarbij alle medewerkers aan zet zijn – nu en straks. Kies er niet voor om alleen de afdelingen strategie, productinnovatie, inkoop of research & development ‘op pad te sturen’, maar verken eerst met zoveel mogelijk medewerkers de noodzaak, het nut én alle kansen en mogelijkheden voor eigen toepassingen van circulair ondernemen. Ook om daarmee draagvlak voor de vergaande veranderingen te organiseren. Circulair ondernemen vergt zoals gezegd een verandering in denken, houding én gedrag van de gehele organisatie.

Kies voor maatwerk en begeleid de organisatie in de eigen weg en omslag naar circulair ondernemen en vertrek daarbij niet vanuit vastgeroeste principes over organisatieveranderingen. Circulair ondernemen vraagt namelijk echt om een ander veranderproces dan de ‘gewone’ consultant gewend is…